Οι αγορές ασφάλισης καταστροφών έχουν αναμφισβήτητα κρίσιμο ρόλο στη διαχείριση των ζημιών που προκαλούνται από σεισμικά γεγονότα. Τα κράτη που βρίσκονται σε σεισμογενείς περιοχές μπορούν να επωφεληθούν από την παγκόσμια ασφαλιστική αγορά, για να μετριάσουν σημαντικά τις συνέπειες σε υλικές ζημιές. Η DBRS Morningstar θεωρεί ότι ένας τρόπος για την ενίσχυση της ασφαλιστικής κάλυψης έναντι σεισμών, για τις χώρες αυτές, είναι η θέσπιση ενός υποχρεωτικού συστήματος ασφάλισης, που θα περιλαμβάνει βιώσιμους μηχανισμούς κινήτρων.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Ταμείο Ασφάλισης Καταστροφών της Τουρκίας (TCIP), η οποία βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος μετά τους πρόσφατους καταστροφικούς σεισμούς που σημειώθηκαν στην περιοχή της ΝΑ. Ανατολίας. Η άμεση οικονομική ανταπόκριση του TCIP ήταν η καταβολή περίπου €1 δισ. σε αποζημιώσεις, για τη μερική κάλυψη των ασφαλισμένων ζημιών στην περιοχή. Ωστόσο, όπως σημειώνει η DBRS Morningstar, τα προκαταρκτικά στοιχεία δείχνουν ότι μόνο οι μισές κατοικίες στη συγκεκριμένη περιοχή είχαν κάλυψη από τον μηχανισμό TCIP, παρόλο που η ασφάλιση είναι υποχρεωτική. Ας δούμε, λοιπόν, πώς λειτουργεί το σύστημα ασφάλισης κατά των σεισμών στην Τουρκία, αλλά και σε άλλες χώρες, και τα συμπεράσματα που προκύπτουν για τον ασφαλιστικό κλάδο.

Πρωτοβουλίες για την υποχρεωτική ασφάλιση σεισμών – Το τουρκικό μοντέλο

Τα κυρίαρχα κράτη αντιμετωπίζουν συνήθως πρόσθετες δημοσιονομικές πιέσεις, όταν χρειάζεται να χρηματοδοτήσουν την αποκατάσταση από καταστροφές και την ανοικοδόμηση μετά από καταστροφικά γεγονότα. Στις περιπτώσεις αυτές, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες που είναι εκτεθειμένες σε σεισμική δραστηριότητα, ένας καταστροφικός σεισμός μπορεί να επιβαρύνει σημαντικά την εθνική οικονομία και τα ήδη περιορισμένα δημόσια οικονομικά. Για τον λόγο αυτόν, οι κυβερνήσεις λαμβάνουν διάφορα μέτρα, για να προετοιμαστούν για αυτά τα ενδεχόμενα και να μετριάσουν το κόστος. Στο παρελθόν, η DBRS Morningstar έχει αναφερθεί σε άρθρα της στον ρόλο των ομολόγων καταστροφών (CAT Bonds), τα οποία χρησιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις για να μετριάσουν την πιθανή πίεση στα δημόσια οικονομικά μετά από φυσικές καταστροφές (βλ. στο τεύχος Μαρτίου της «α.α.»). Η Τουρκία είναι μία από τις αναπτυσσόμενες χώρες που βρίσκονται σε σεισμική ζώνη και χρειάζεται σοβαρά μέτρα προφύλαξης για την ελαχιστοποίηση των μεγάλων ζημιών. Κατά συνέπεια, η ανάγκη να αμβλυνθούν οι πιθανές οικονομικές απώλειες άνοιξε τον δρόμο για ένα εθνικό σύστημα ασφάλισης. Έχοντας βιώσει μια σειρά καταστροφικών σεισμών τον περασμένο αιώνα, η Τουρκία έκανε το μεγάλο βήμα για την αύξηση της ασφάλισης έναντι σεισμών μετά τους σεισμούς του 1999.

Η εκτεταμένη καταστροφή των κτηρίων το 1999 οδήγησε την τουρκική κυβέρνηση στην προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του δυνητικού κινδύνου με την ίδρυση του TCIP και την απαίτηση όλα τα νοικοκυριά της χώρας να έχουν ασφάλιση κατά των σεισμών. Αυτό το υποχρεωτικό σύστημα ασφάλισης επέτρεψε στην τουρκική κυβέρνηση να μεταφέρει μεγάλο μέρος του κινδύνου στον ιδιωτικό τομέα και τα νοικοκυριά, καθώς και στις διεθνείς αντασφαλιστικές εταιρείες και τις κεφαλαιαγορές, ενώ παράλληλα αύξησε την έκδοση ασφαλιστηρίων συμβολαίων σεισμού σε εθνικό επίπεδο.

Τα ποσοστά κάλυψης ποικίλλουν στις τουρκικές περιφέρειες

Ο στόχος του TCIP για την υποχρεωτική ασφάλιση κατά των σεισμών είναι το 100%. Ωστόσο, ακόμη και μετά από 23 χρόνια λειτουργίας του, το ποσοστό των ασφαλισμένων κτηρίων είναι μόνο 57% περίπου, με σημαντική ανομοιογένεια μεταξύ των περιφερειών. Για παράδειγμα, η περιοχή του Μαρμαρά (που επλήγη από τους σεισμούς του 1999), με ποσοστό κάλυψης 71%, είναι η πρώτη περιοχή με ασφάλιση έναντι σεισμών στη χώρα, ενώ η περιοχή της ΝΑ. Ανατολίας, η οποία καταστράφηκε από τους πρόσφατους σεισμούς του Φεβρουαρίου 2023, είχε μόνο το 52% των κατοικιών ασφαλισμένο έναντι σεισμών. Οι επαρχίες που επλήγησαν από τους καταστροφικούς σεισμούς του 1999 έχουν, σε γενικές γραμμές, τα υψηλότερα ποσοστά κάλυψης (βλ. Διάγραμμα 1).

Υποχρεωτική ασφάλιση κατά των σεισμών: Ποια είναι τα διδάγματα από την Τουρκία;

Σύμφωνα με την DBRS Morningstar, ο κύριος λόγος πίσω από τα χαμηλότερα ποσοστά κάλυψης σε ορισμένες περιοχές εντοπίζεται στην αδυναμία επιβολής της υποχρεωτικής αγοράς ασφαλιστηρίων συμβολαίων. Στην Τουρκία, η εφαρμογή της νομοθεσίας επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της απαίτησης για ασφάλιση έναντι σεισμού όταν γίνονται συναλλαγές τίτλων ιδιοκτησίας, καθώς και για τις πρώτες συνδέσεις με επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας ύδρευσης και ηλεκτρισμού. Η νομοθεσία σχετικά με την υποχρεωτική ασφάλιση έναντι σεισμού ορίζει, επίσης, ότι οι τράπεζες θα πρέπει να απαιτούν την κάλυψη αυτή κατά τη διαδικασία υποβολής αίτησης για ενυπόθηκο δάνειο. Ωστόσο, εάν η ασφαλιστική κάλυψη είναι μόνο για ένα έτος, δεν υπάρχει υποχρεωτικότητα για την ανανέωσή της στη συνέχεια. Επομένως, εκτός εάν τα άτομα έχουν προσωπικά κίνητρα, για να συνεχίσουν να αγοράζουν αυτά τα συμβόλαια, το υποχρεωτικό σύστημα δεν είναι πλέον αποτελεσματικό μετά από ένα έτος.

Στις συναλλαγές που σχετίζονται με ενυπόθηκα δάνεια, η ευθύνη για την παρακολούθηση των ανανεώσεων ανήκει στις τράπεζες. Ωστόσο, σύμφωνα με επαγγελματίες του κλάδου, η παρακολούθηση των ανανεώσεων δεν είναι εφικτή, εκτός εάν η ασφαλιστική κάλυψη παρέχεται μέσω ασφαλιστικής εταιρείας που συνδέεται με την τράπεζα. Σημειώνεται ότι η κάλυψη που παρέχεται από το υποχρεωτικό ασφαλιστήριο συμβόλαιο σεισμού του TCIP έχει ανώτατο όριο ένα συγκεκριμένο ποσό. Το όριο που έχει καθοριστεί από το TCIP για το 2023 είναι 640 χιλ. TRY (περίπου 32 χιλ. δολάρια ΗΠΑ). Ως εκ τούτου, όταν η αξία των κατοικιών υπερβαίνει αυτό το όριο, τα νοικοκυριά θα πρέπει να συνάπτουν συμπληρωματικά ασφαλιστήρια συμβόλαια κατοικίας, για να έχουν πλήρη ασφάλιση. Καθώς αυτά τα συμβόλαια κατοικιών είναι προαιρετικά και λιγότερο προσιτά, ως προς το κόστος, δεν είναι εφικτό για τις κυβερνήσεις να θεσπίσουν και να επιβάλουν ένα πλήρες σύστημα ασφάλισης, ιδίως στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Η εμπειρία άλλων χωρών με παρόμοιο προφίλ κινδύνου

Η Τουρκία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει εφαρμόσει ένα σύστημα υποχρεωτικής ασφάλισης για σεισμούς. Η Ισλανδία και η Ρουμανία είναι μεταξύ των χωρών που έκαναν υποχρεωτική την ασφάλιση σεισμού για τα νοικοκυριά. Στην περίπτωση της Ισλανδίας, τα ποσοστά κάλυψης έφθασαν σχεδόν το 100%, μέσω του δημόσιου ασφαλιστή Natural Catastrophe Insurance of Iceland (Náttúruhamfaratrygging Íslands), γεγονός που τοποθετεί τη χώρα σε μοναδική θέση, συγκριτικά με ό,τι συμβαίνει διεθνώς. Από την άλλη πλευρά, η Ρουμανία έχει περισσότερες ομοιότητες με την Τουρκία, καθώς διαθέτει επίσης το δικό της Ασφαλιστικό Ταμείο κατά των Φυσικών Καταστροφών (PAID), το οποίο είναι ιδιωτικό και ιδρύθηκε το 2009. Ωστόσο, τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) δείχνουν ότι η εθνική κάλυψη στη Ρουμανία δεν ξεπερνά το 25%. Ο κύριος λόγος, σύμφωνα με την EIOPA, είναι ότι δεν υπάρχουν συνέπειες ή κυρώσεις για τη μη αγορά αυτής της υποχρεωτικής ασφάλισης. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι περίπου το 25%-50% του πληθυσμού και των επιχειρήσεων στη Ρουμανία θεωρεί τα ασφαλιστήρια συμβόλαια πολύ ακριβά, γεγονός που αναδεικνύει ένα ακόμα σημαντικό εμπόδιο για την αγορά τους.

Δεδομένης της θέσης της στο λεγόμενο «Δαχτυλίδι της Φωτιάς του Ειρηνικού», η Χιλή είναι μία ακόμα χώρα εκτεθειμένη, σε μεγάλο βαθμό, στον κίνδυνο σεισμού. Ωστόσο, η ασφάλιση έναντι σεισμού στη Χιλή παρέχεται είτε ως προαιρετική προσθήκη στα συνήθη ασφαλιστήρια συμβόλαια κατοικίας είτε απαιτείται μόνο από τους φορείς που χορηγούν ενυπόθηκα δάνεια. Παρόλα αυτά, χωρίς ένα ειδικό σύστημα ασφάλισης για όλη τη χώρα, τα επίπεδα διείσδυσης είναι σχεδόν 50%, αρκετά παρόμοια με εκείνα της Τουρκίας. Αυτό μπορεί να εξηγείται εν μέρει από την εφαρμογή αυστηρών κατασκευαστικών κανονισμών στη Χιλή. Η επιβολή τέτοιων κανονισμών μπορεί να συμβάλει στην οικονομική προσιτότητα των ασφαλιστηρίων αλλά και στην πιο εύκολη ανάληψη του κινδύνου, καθώς μειώνονται οι πιθανές ζημιές μετά από σεισμικά γεγονότα. Στην περίπτωση της Τουρκίας, τα προγράμματα που εξαγγέλλονται συχνά και τα οποία τακτοποιούν τις παραβάσεις των οικοδομικών κανονισμών, πιθανόν να λειτουργούν ανασταλτικά στην ενίσχυση του ρόλου του ασφαλιστικού κλάδου. Ως εκ τούτου, σύμφωνα πάντα με όσα επισημαίνει η DBRS Morningstar, η αποτελεσματική εφαρμογή των κατασκευαστικών προτύπων στη Χιλή θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για το πώς είναι δυνατό να αυξηθεί η διείσδυση της ιδιωτικής ασφάλισης έναντι σεισμού σε περιοχές υψηλού σεισμικού κινδύνου.

Το Διάγραμμα 2 παρουσιάζει τα ποσοστά διείσδυσης των συστημάτων υποχρεωτικής ασφάλισης σε διάφορες χώρες. Τα υψηλά επίπεδα διείσδυσης στη Γαλλία και την Ισπανία δείχνουν τον αντίκτυπο της αυτόματης προσθήκης της κάλυψης σεισμού στα τυποποιημένα ασφαλιστήρια συμβόλαια κατοικιών. Ωστόσο, αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι χώρες αυτές δεν είναι εκτεθειμένες σε σεισμική δραστηριότητα. Ως εκ τούτου, είναι πολύ πιο προσιτή και ευκολότερη η εφαρμογή τέτοιου είδους συστημάτων, όταν ο σεισμικός κίνδυνος για τον ασφαλιστικό κλάδο είναι σημαντικά χαμηλότερος.

Οι βελτιώσεις στο τουρκικό μοντέλο θα μπορούσαν να ωφελήσουν την ασφαλιστική βιομηχανία

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για την ενίσχυση της ασφάλισης έναντι σεισμών^. μια επιλογή είναι η εφαρμογή μηχανισμών υποχρεωτικής ασφάλισης. Το παράδειγμα του TCIP μέχρι στιγμής καταδεικνύει αύξηση της ιδιωτικής ασφαλιστικής κάλυψης για κατοικίες, ιδίως στην περιοχή του Μαρμαρά, μετά τους σεισμούς του 1999. Ωστόσο, οι πρόσφατοι καταστροφικοί σεισμοί, τον Φεβρουάριο του 2023, δείχνουν ότι τα υψηλά ποσοστά κάλυψης δεν αφορούν όλες τις περιοχές υψηλού κινδύνου. Λαμβανομένων υπόψη των προβλημάτων που ήδη επισημάνθηκαν για την τουρκική αγορά, η καθιέρωση αποτελεσματικών μηχανισμών εποπτείας για την παρακολούθηση των ανανεώσεων των συμβολαίων θα μπορούσε να βελτιώσει τα ποσοστά κάλυψης σε περιοχές με χαμηλή διείσδυση. Παράλληλα, σύμφωνα πάντα με την άποψη της DBRS Morningstar, μια πιο ουσιαστική προσέγγιση θα βασιζόταν στην επιβολή αυστηρών και δεσμευτικών οικοδομικών κανονισμών από το κράτος. Η τήρηση αυστηρών κατασκευαστικών προτύπων όχι μόνο θα ελαχιστοποιούσε τις καταστροφικές συνέπειες της σεισμικής δραστηριότητας σε ανθρώπινες ζωές, αλλά θα μετρίαζε και τις πιθανές ζημίες για τον ασφαλιστικό κλάδο, καθιστώντας έτσι τα ασφάλιστρα πιο προσιτά και αυξάνοντας την ασφαλιστική διείσδυση. Επιπλέον, προσεκτικά σχεδιασμένα προγράμματα υποχρεωτικής ασφάλισης μπορούν να χρησιμεύσουν ως ένας ευνοϊκός μηχανισμός για τον ασφαλιστικό κλάδο. Τα προγράμματα που ενθαρρύνουν υψηλότερα ποσοστά ανάληψης σε περιοχές με χαμηλότερη έκθεση σε σεισμική δραστηριότητα, θα επιτρέψουν στους ασφαλιστές να κάνουν διασπορά του κινδύνου και να μειώσουν το πρόβλημα της αντεπιλογής.