Απόψεις & Θέσεις Φοιτητών του ΠΑ.ΠΕΙ. -Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης

Η ενασχόληση του Γάλλου μαθηματικού Εμίλ Μπορέλ με το πόκερ τον οδήγησε, το 1921, να διερευνήσει το ζήτημα της ύπαρξης μιας βέλτιστης στρατηγικής, η οποία, αν ακολουθηθεί, υπερισχύει όλων των υπολοίπων. Η έννοια της εξαπάτησης βρέθηκε στο επίκεντρο της μελέτης του Μπορέλ «La théorie du jeu et les équations intégrales à noyau symétrique gauche», που ξεκίνησε από τις στρατηγικές του πόκερ και διευρύνθηκε σε τομείς όπου εμφανίζεται η έννοια της σύγκρουσης, όπως η οικονομία, η γεωπολιτική και οι κοινωνικές σχέσεις.

Γράφει ο Μιχαήλ Μακεδόνας, φοιτητής επί πτυχίω

Πατέρας της θεωρίας παιγνίων θεωρείται ο Τζον φον Νόιμαν, ο οποίος όρισε ως παίγνιο «κάθε κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων στην οποία ο κάθε παίκτης καλείται να λάβει μια απόφαση, γνωρίζοντας ότι και οι άλλοι παίκτες παίρνουν αποφάσεις και ότι το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ορίζεται από το σύνολο των αποφάσεων που έχουν λάβει οι παίκτες». Στο άρθρο του «Theory of Parlor Games», το 1928, απέδειξε μαθηματικά ότι υπάρχει πάντα ένας ιδανικός τρόπος δράσης σε παιχνίδια δύο παικτών όπου το κέρδος του ενός είναι πάντοτε η ζημιά του άλλου. Το βιβλίο των Τζον φον Νόιμαν και Όσκαρ Μόργκενστερν «Theory of Games and Economic Behavior», του 1944, αποτελεί την αφετηρία της θεωρίας παιγνίων ως μιας μαθηματικής επεξήγησης των οικονομικών συγκρούσεων¹.

Συνοψίζοντας το δόγμα Χαρσανί – Ώμαν: «Άτομα με ίδια πληροφόρηση θα κάνουν ακριβώς τις ίδιες προβλέψεις». Το θεωρητικό αδιέξοδο της ύπαρξης συγκρούσεων μεταξύ ορθολογικών παικτών, των οποίων οι πεποιθήσεις είναι ευθυγραμμισμένες με συνέπεια, εξηγείται από τη θεωρία παιγνίων ως αποτελέσματα της ασυμμετρίας πληροφόρησης, δηλαδή της απόκρυψης πληροφοριών. Ως «αντεπιλογή» (adverse selection), στα προβλήματα της θεωρίας παιγνίων, ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία «προσελκύεις εκείνους με τους οποίους έχεις την μικρότερη επιθυμία να συνεργαστείς». Κάθε ασφαλιστήριο συμβόλαιο αποτελεί ένα “στοίχημα” μεταξύ της ασφαλιστικής εταιρείας και του υποψήφιου πελάτη της^. η θεωρία παιγνίων –όταν εμφανίζεται το πρόβλημα της ανεπιθύμητης επιλογής– προτρέπει σε προβληματισμό ως προς τα κίνητρα με βάση τα οποία κάποιος εκφράζει έντονη επιθυμία συνεργασίας και απαντά πως η βέλτιστη στρατηγική προσέγγιση είναι «να προτιμάς εκείνους οι οποίοι έχουν τη μικρότερη επιθυμία να συνεργαστούν μαζί σου». Ο κίνδυνος στην προκειμένη περίπτωση σε ό,τι αφορά τις ασφαλιστικές εταιρείες αφορά στην απόκρυψη πληροφοριών πριν τη σύναψη συμβολαίου.

Η ασύμμετρη πληροφόρηση εμφανίζεται και μετά τη σύναψη ενός ασφαλιστικού συμβολαίου. Οι ασφαλιστικές εταιρείες αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο εμφάνισης ηθικού κινδύνου (moral hazard), κίνδυνο της αρνητικής επιρροής της σύναψης ενός ασφαλιστικού συμβολαίου στη συμπεριφορά του ασφαλισμένου, δηλαδή το ενδεχόμενο αλλαγής της στάσης του απέναντι στον ασφαλισμένο κίνδυνο, αφού πλέον η επέλευσή του θα του κοστίσει λιγότερο.

● Τα «μεταχειρισμένα αυτοκίνητα»
Το υπόδειγμα «μεταχειρισμένων αυτοκινήτων» του Τζορτζ Άκερλοφ εξηγεί τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ασυμμετρία πληροφόρησης σε μια αγορά: Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια αγορά μεταχειρισμένων όπου την πληροφορία για το αν ένα αυτοκίνητο είναι σε καλή ή σε κακή κατάσταση την έχουν οι πωλητές. Ο αγοραστής δεν μπορεί να μαντέψει ποια είναι η κατάσταση των αυτοκινήτων κι έτσι επιλέγει να ξοδέψει ένα ποσό που αντιστοιχεί στη μέση ποιότητα των αυτοκινήτων. Ένα αυτοκίνητο σε καλή κατάσταση δεν θα μπορούσε να πωληθεί στη μέση τιμή, δηλαδή σε τιμή χαμηλότερη της αξίας του, κι έτσι αποσύρεται από την αγορά. Η απόσυρση του καλού μεταχειρισμένου αυτοκινήτου μειώνει τη μέση ποιότητα και άρα τη μέση τιμή. Το αμέσως επόμενο ακριβότερο (στη βάση της πλήρους πληροφόρησης) μεταχειρισμένο αυτοκίνητο αποσύρεται ακολούθως από την αγορά για τους ίδιους ακριβώς λόγους και αυτό θα συμβαίνει έως ότου τα αυτοκίνητα που θα μείνουν στην αγορά θα είναι αυτά τα οποία κανείς δεν θα θέλει να αγοράσει. Αντίστοιχα, αν η ασφαλιστική αγορά επιχειρούσε να στηριχθεί στους φέροντες τον μεγαλύτερο κίνδυνο υποψήφιους πελάτες, θα κατέρρεε. Η αύξηση της τιμής των ασφαλίστρων, δηλαδή, είναι μια αντανάκλαση της ασυμμετρίας πληροφόρησης.

● Το δίλημμα του φυλακισμένου
Στην εφαρμογή του διλήμματος του φυλακισμένου² σε δυοπώλιο, οι δύο επιχειρήσεις – κρατούμενοι επιλέγουν να πωλούν το προϊόν τους σε ισορροπία Nας και όχι στο κατά Παρέτο άριστο σημείο –δηλαδή στο σημείο μέγιστης συνολικής ωφέλειας– και χάνουν κέρδη. Υπάρχει, όμως, ένας κερδισμένος αυτού του «laissez faire»: οι καταναλωτές. Ο ιδιωτικός ανταγωνισμός του δυοπωλίου οδηγεί σε κοινωνικό όφελος, αποκαλύπτοντας έτσι την ύπαρξη του «αόρατου χεριού» του Άνταμ Σμιθ.

● Η «κατάρα του πλειοδότη»
Ο όρος «κατάρα του πλειοδότη»³ προκύπτει από το ενδεχόμενο ο νικητής ενός πλειστηριασμού τελικά να έχει υπερτιμήσει το αντικείμενο που απέκτησε. Τον όρο αυτόν πιθανότατα δεν τον γνώριζαν οι εταιρείες που πλειοδότησαν και απέκτησαν, έναντι τεράστιων ποσών, τους τρεις σταθμούς παραγωγής λιγνίτη της κοιλάδας Latrobe. Οι νικητές της διαδικασίας υπέβαλαν προσφορές με βάση τις τιμές του υψηλότερου επιπέδου του εύρους διαφορών των τιμών των διαφορετικών μελετών. Οι διαφορετικές προσφορές ήταν προϊόντα διαφορετικών εκτιμήσεων για μια κοινή αξία. Εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι ακόμα και η μέση προσδοκία των εταιρειών ήταν αισιόδοξη. Κάτι αντίστοιχο συνέβη με τη δημοπρασία για τις άδειες κινητής τηλεφωνίας τρίτης γενιάς το 2000 στη Γερμανία.

Οι “στροφές” του οικονομικού κύκλου της ασφαλιστικής αγοράς συχνά είναι απότομες. Φοβούμενες να είναι οι πρώτες που θα αυξήσουν τα ασφάλιστρα, οι ασφαλιστικές εταιρείες ανέχονται τη μείωση των κερδών για αρκετά χρόνια, αφήνοντας την οικονομική πίεση να αυξηθεί. Κάθε υποψήφιος πελάτης μιας ασφαλιστικής εταιρείας μπορεί να δει και να συγκρίνει τις τιμές των καλύψεων των εταιρειών πολύ εύκολα πλέον, μέσω ευρέως διαδεδομένων ηλεκτρονικών εφαρμογών, και οι περισσότεροι, λόγω οικονομικού αναλφαβητισμού, επιλέγουν τη χαμηλότερη τιμή^. γι’ αυτόν τον λόγο τα χαμηλά ασφάλιστρα τροφοδοτούν τις πωλήσεις και είναι ζωτικής σημασίας για τον ανταγωνισμό.

Η αβεβαιότητα σε σχέση με την πρόβλεψη μελλοντικών ζημιών μπορεί να αφήσει «περιθώριο επηρεασμού» της κρίσης του underwriter και έτσι εμφανίζεται το φαινόμενο της «κατάρας του πλειοδότη» στην ασφαλιστική αγορά, όταν δηλαδή οι εταιρείες που κερδίζουν τον ανταγωνισμό της αγοράς έχουν θέσει τις τιμές επικίνδυνα χαμηλά. Αρκούν ελάχιστοι «παρεκκλίνοντες νικητές» για να οδηγηθεί ολόκληρη η αγορά προς τον οικονομικό κίνδυνο, αφού οι υπόλοιποι παύουν πλέον να είναι συντηρητικοί και προσπαθούν να διατηρήσουν το μερίδιο αγοράς και τα έσοδα από τα ασφάλιστρα ακολουθώντας την αγέλη, εκτός κι αν καταφέρουν να συνεργαστούν.

● Παίγνια μηδενικού, μεταβλητού & θετικού αθροίσματος
O ανταγωνισμός μεταξύ των ασφαλιστικών εταιρειών μπορεί να αναπαρασταθεί με ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, όπου το κέρδος του ενός αποτελεί ζημία για τον αντίπαλο. Η συνεργασία μεταξύ των ασφαλιστικών είναι ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, κατά το οποίο οι βέλτιστες στρατηγικές είναι αυτές που αυξάνουν τις αποδόσεις σε πεδία κοινής ωφέλειας, όπως η αύξηση της ζήτησης και η διεύρυνση της αγοράς. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να χαρακτηρίσουμε τον συνανταγωνισμό ως ένα παίγνιο μεταβλητού αθροίσματος, όπου συνυπάρχουν τόσο ανταγωνιστικά όσο και κοινά συμφέροντα. Η κατάταξη των παιγνίων μεταβλητού αθροίσματος σε συνεργατικά ή μη-συνεργατικά σχετίζεται με τη δυνατότητα ή όχι των παικτών να συντονίσουν τις στρατηγικές τους πριν από την έναρξη του παιγνίου, μέσω επικοινωνίας.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες πρακτικά συνεργάζονται και συμμετέχουν σε ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, όταν στο πλαίσιο της «φάσης επενδύσεων» αποφασίζουν να χρηματοδοτήσουν από κοινού π.χ. αντιπυρικές υποδομές ή νοσοκομειακό εξοπλισμό, στην κατεύθυνση της μείωσης του κινδύνου που έχουν ήδη αναλάβει, αλλά η φάση των «πωλήσεων συμβολαίων» αποτελεί ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, όπου τα κέρδη της μιας εταιρείας δεν μπορούν να αυξηθούν παρά μόνο εάν μειωθούν τα κέρδη των υπολοίπων.

Βιβλιογραφία

Βαρουφάκης Γιάνης (2007), Θεωρία Παιγνίων: H Θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιήσει τις κοινωνικές επιστήμες, Εκδόσεις Gutenberg.
Νεκτάριος Μ., (2014). Ιδιωτική ασφάλιση και διαχείριση κινδύνων. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα.
Bazerman M.H., Samuelson W.F., 1983, I won the auction but don’t want the prize, Journal of Conflict Resolution, 27, pp. 618-634.
Harrington S., Danzon P., 1994, Cutting in liability insurance markets, Journal of Business, 67(4), pp. 511-538.
John Kay, 2007, H αλήθεια για τις αγορές, εκδόσεις Κριτική.
Klemperer P., 2004, Auctions: Theory and Practice, Princeton University Press.
Rothschild M., Stiglitz J. E., (1976), Equilibrium in Competitive Insurance Markets: An Essay on the Economics of Imperfect Information, Quarterly Journal of Economics, Vol. 90, pp. 630-639.

1 Η επέκταση της θεωρίας σε παίγνια περισσοτέρων των 2 παικτών και σε παίγνια όπου τα συμφέροντα των παικτών δεν αντιτίθενται απαραίτητα αποτέλεσε αργότερα αντικείμενο του έργου του Τζον Νας.
2 Το δίλημμα του φυλακισμένου είναι ένα παίγνιο όπου δύο κρατούμενοι, που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, καλούνται να αποφασίσουν για το εάν θα ομολογήσουν ή όχι για ένα έγκλημα. Αν ομολογήσουν και οι δύο, τότε θα καταδικαστούν εξίσου σε (π.χ.) 3 χρόνια. Αν ομολογήσει ο ένας και ο άλλος αρνηθεί, τότε εκείνος που ομολογεί απελευθερώνεται (όμως καταδικάζεται σε ένα χρόνο με αναστολή) και ο άλλος καταδικάζεται σε 6 χρόνια, αν όμως αρνηθούν και οι δύο, τότε είναι και οι δύο ελεύθεροι.
3 Ή «κατάρα του νικητή».

Διαβάστε επίσης:

PEPP (Pan-European Pension Product): Δυνατότητες & Προκλήσεις, Του Μιχαήλ Πεχλιβανίδη

Η χρήση των νέων τεχνολογιών στην ελληνική ασφαλιστική αγορά, Των Μαρίας Καρύδη και Μαρίας Μπούρα

Υποχρεωτική ασφάλιση έναντι κινδύνων από φυσικές καταστροφές, Της Ναταλίας Καλούμενου

Μικροασφάλιση: Η σημασία της για τις αναπτυσσόμενες χώρες & τους οικονομικά ασθενέστερους, Της Γεωργίας Κωτούλα

Γιατί η Ιδιωτική Ασφάλιση δεν είναι «αναγκαίο κακό», Της Νικολίνας Σοφίας Καραγκιόζογλου

Σύστημα 3 Πυλώνων: Γιατί είναι αναγκαία η ασφαλιστική μεταρρύθμιση, Του Ηλία Μπενέκου

Η μεγάλη πρόοδος του Ασφαλιστικού Τομέα μέσω της Τεχνολογίας, Των Σπύρου Σηφάκη και Τάσου Κρατημένου

Aντεπιλογή & Ηθικός Κίνδυνος στις Κυβερνοασφαλίσεις: Μπορούν να περιοριστούν; Της Μαρίας Κυλάφη

Τεχνητή Νοημοσύνη: Ευκαιρία ή απειλή για την ασφαλιστική βιομηχανία; Του Θεόδωρου Πηλιχού

H ασφάλιση ως εργαλείο ανάπτυξης των επιχειρήσεων, Του Αθανάσιου Παρίση

Apps: οι φίλοι του ασφαλιστή αλλά και του ασφαλισμένου, Του Αλέξανδρου Θανάση