Τα συνταξιοδοτικά συστήματα σε κρίση

Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι ασφαλιστές;

Το έλλειμμα των συνταξιοδοτικών ταμείων σε παγκόσμιο επίπεδο προβλέπεται να φτάσει τα 400 τρις δολάρια μέχρι το 2050.

Σύμφωνα με τη Swiss Re, οι ασφαλιστές ζωής μπορούν να συμβάλουν στη μείωσή του, αναλαμβάνοντας τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα καθορισμένων παροχών στο πλαίσιο του 2^ου πυλώνα και αναπτύσσοντας καινοτόμα συστήματα αποταμίευσης στο πλαίσιο του 3^ου πυλώνα.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum), το έλλειμμα χρηματοδότησης των συντάξεων παγκοσμίως προβλέπεται να αυξηθεί κατά 5% ετησίως, φτάνοντας, από USD 70 τρις το 2015, σε USD 400 τρις έως το 2050.

Τα στοιχεία του sigma της Swiss Re δείχνουν ότι σε αυτό το επίπεδο το έλλειμμα του συνταξιοδοτικού συστήματος παγκοσμίως θα αντιπροσωπεύει το 108% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) το 2050. Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ινδία θα έχουν τα μεγαλύτερα ελλείμματα ως προς τη χρηματοδότηση των συντάξεων (βλ. διάγραμμα 1).

«Πιστεύουμε ότι οι ασφαλιστές μπορούν να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στη μείωση του παγκόσμιου κενού συνταξιοδότησης, παρέχοντας λύσεις μεταφοράς κινδύνου για τα υποχρηματοδοτούμενα ιδιωτικά συστήματα του 2ου Πυλώνα και με προϊόντα προσόδου να ενθαρρύνουν τη μεγαλύτερη αποταμίευση για συνταξιοδότηση», επισημαίνει η Swiss Re στο πρόσφατο Economic Insights.

Το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί λόγω του αυξανόμενου πλούτου, των βελτιωμένων συνθηκών διαβίωσης και της προόδου στην υγειονομική περίθαλψη. Σύμφωνα, μάλιστα, με το τελευταίο sigma (sigma 6/2018) τα ποσοστά βελτίωσης της θνησιμότητας σε πολλές προηγμένες αγορές έχουν επιβραδυνθεί πρόσφατα (διαβάστε εδώ σχετικό άρθρο).

Ωστόσο, με τη μείωση των ποσοστών γεννήσεων, οι πληθυσμοί γηράσκουν σε πολλές χώρες. Αφενός, η συρρίκνωση του εργαζόμενου πληθυσμού και, αφετέρου, η αύξηση της αυτοματοποίησης των διαδικασιών εργασίας οδηγεί σε προβλέψεις για αύξηση του ελλείμματος των συνταξιοδοτικών συστημάτων.

Το παρατεταμένο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, επιδείνωσε το πρόβλημα, μειώνοντας τα ποσοστά αποταμίευσης στις προηγμένες οικονομίες. Επιπλέον, με τη μεταβλητότητα που παρατηρείται στην αγορά, το ποσό της αρνητικής απόδοσης του δημόσιου χρέους έχει αυξηθεί και πάλι και τώρα ανέρχεται σε USD 9,5 τρις παγκοσμίως, ποσό που ισοδυναμεί περίπου με το μέγεθος της οικονομίας της Κίνας.

Με ένα μακροπρόθεσμα χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης και σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού, οι αποδόσεις των συνταξιοδοτικών ταμείων δεν είναι ευθυγραμμισμένες με τις προβλέψεις καταβολής παροχών και τις μεμονωμένες προσδοκίες αποταμίευσης.

Από την πλευρά του ενεργητικού, οι διαχειριστές των συντάξεων διανέμουν όλο και περισσότερα κεφάλαια σε επενδύσεις εκτός του Δημοσίου προς αναζήτηση υψηλών αποδόσεων. Επενδύουν επίσης σε εταιρικά ομόλογα, σε συναλλαγματικά διαθέσιμα και σε ιδιωτικές μετοχές, αλλά το προφίλ κινδύνου/απόδοσης αυτών μπορεί να αντιμετωπίσει σημαντικούς κινδύνους καθοδικών τάσεων σε ένα περιβάλλον “flight-to-quality”, ειδικά όταν η διαχείριση των συνταξιοδοτικών ταμείων υπόκειται σε αυστηρούς ρυθμιστικούς και λογιστικούς κανόνες.

Ένας άλλος παράγοντας στη διεύρυνση του συνταξιοδοτικού κενού παγκοσμίως είναι η αδυναμία εύκολης πρόσβασης σε συνταξιοδοτικά προγράμματα που παρατηρείται σε ορισμένους τομείς που δεν είναι ιδιαίτερα οργανωμένοι, ιδίως στις αναδυόμενες αγορές.

Χρηματοδότες των συνταξιοδοτικών συστημάτων μπορεί να είναι κυβερνήσεις, εργοδότες και ιδιώτες. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ εκτιμά ότι περισσότερο από το 75% του παγκόσμιου συνταξιοδοτικού ελλείμματος το 2015 προέρχεται από τις μη χρηματοδοτούμενες κρατικές συντάξεις και τις συντάξεις του 1ου Πυλώνα που αφορούν σε δημόσιους υπαλλήλους.

Σε ένα περιβάλλον που συνολικά παρατηρείται χαμηλή ανάπτυξη, το μεγάλο έλλειμμα στις συντάξεις του δημόσιου τομέα θα παραμείνει μείζον πρόβλημα, εκτιμά η Swiss Re, καθώς τα δημόσια οικονομικά παραμένουν υπό πίεση. Σε ένα χειρότερο σενάριο, θα μπορούσε να υπάρξει κοινωνική αναταραχή, δεδομένης της ανισότητας που υπάρχει μεταξύ των γενεών, καθώς οι απαιτήσεις για χρηματοδότηση του συνταξιοδοτικού συστήματος επιβάλλουν επιπλέον βάρη στον ήδη υπερφορτωμένο νεότερο πληθυσμό.

Για την άμβλυνση του μελλοντικού κινδύνου δημοσιονομικής ανισορροπίας που μπορεί να προκύψει λόγω των συντάξεων που θα πρέπει να καταβληθούν, οι κυβερνήσεις και διάφοροι πολυεθνικοί οργανισμοί υποστηρίζουν την πιο ενεργή συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη χρηματοδότηση των συνταξιοδοτικών παροχών.

Με την πάροδο των ετών, τα συστήματα του 2ου Πυλώνα έχουν μεταβληθεί από καθορισμένων παροχών (Defined Benefit) σε καθορισμένων εισφορών (Defined Contribution), στις οποίες τα άτομα αναλαμβάνουν μεγαλύτερη ευθύνη για τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις τους.

Τα συστήματα καθορισμένων εισφορών σήμερα αντιπροσωπεύουν πάνω από το 50% των συνολικών συνταξιοδοτικών αποθεμάτων (βλ. διάγραμμα 2). Χώρες όπως η Αυστραλία, οι ΗΠΑ και η Χιλή¹ έχουν χτίσει σημαντικά συνταξιοδοτικά συστήματα καθορισμένων εισφορών.

Η Swiss Re πιστεύει ότι το έλλειμμα στις συντάξεις είναι μια σημαντική ευκαιρία ανάπτυξης και επίσης ένα μέσο για τους ασφαλιστές να ενισχύσουν περαιτέρω την ανθεκτικότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Με τεχνογνωσία στη διαχείριση κινδύνων μακροζωίας και θνησιμότητας, οι ασφαλιστές ζωής μπορούν να προσφέρουν εξατομικευμένες λύσεις μεταφοράς κινδύνου στα υποχρηματοδοτούμενα συστήματα καθορισμένων παροχών του 2ου Πυλώνα, ώστε να μειώσουν τη μεταβλητότητα των κερδών εκείνων που χρηματοδοτούν αυτά τα συστήματα.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι, από το 2007, πάνω από 260 δις δολάρια ασφαλιστικών συνταξιοδοτικών υποχρεώσεων μεταφέρθηκαν σε ασφαλιστικές εταιρείες, και η αύξηση του κινδύνου μακροζωίας θα οδηγήσει σε περαιτέρω υιοθέτηση αυτής της λύσης, αποτρέποντας τον κίνδυνο στις αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ και του Καναδά².

Οι ασφαλιστές μπορούν επίσης να προσαρμόσουν τις προσόδους τους, για να βοηθήσουν τα άτομα να διαχειριστούν καλύτερα τον κίνδυνο μακροζωίας που είναι εγγενής στις αποταμιεύσεις του προαιρετικού 3ου πυλώνα.

Τέλος, προκειμένου να διευρυνθεί το πεδίο της ασφαλιστικής κάλυψης, η Swiss Re ενθαρρύνει δράσεις και καινοτομίες για την περαιτέρω αντιμετώπιση του ελλείμματος στις συντάξεις, όπως η μείωση της ανισότητας στη σχέση φύλου/ασφαλίστρου, η βελτίωση του επιπέδου χρηματοοικονομικής παιδείας, η παροχή φορολογικών κινήτρων για την αγορά προϊόντων ιδιωτικής ασφάλισης και η ενθάρρυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού.

¹Συνταξιοδοτικά συστήματα στη Λατινική Αμερική: Αντιμετώπιση των προκλήσεων της μακροβιότητας, Swiss Re Institute, Φεβρουάριος 2018.
² Έκθεση της Prudential «Τhe pension risk transfer market: innovation, globalization and growth (2015)”.