Σύστημα 3 Πυλώνων: Γιατί είναι αναγκαία η ασφαλιστική μεταρρύθμιση
Απόψεις & Θέσεις Φοιτητών του ΠΑ.ΠΕΙ. -Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης
Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα ελκύει το ενδιαφέρον ξένων και εγχώριων οικονομικών και θεσμικών παραγόντων, λόγω της επιτακτικής ανάγκης για μεταρρυθμίσεις, που κορυφώθηκε κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Αποτελεί ένα θέμα συζήτησης που απασχολεί πολιτικά κόμματα, ακαδημαϊκούς, οικονομολόγους καθώς και την ελληνική κοινωνία για πάνω από 60 χρόνια. Ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων των εκάστοτε κυβερνήσεων, η ανάγκη για μείζονες ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις εγείρεται και παράλληλα παραγκωνίζεται από το 1958 και ύστερα. Βέβαια, αρκετές ήταν και οι μεταρρυθμίσεις που τελικά εφαρμόστηκαν.
Γράφει ο Ηλίας Μπενέκος (3ο έτος σπουδών)
Ανατρέχοντας στην πρόσφατη ελληνική ιστορία και μελετώντας τα χρόνια της κρίσης, σημειώνουμε ενδεικτικά πως από τον Μάιο του 2010 έως το φθινόπωρο του 2015, το ασφαλιστικό δέχθηκε πάνω από δέκα παρεμβάσεις. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, το πολιτικό κόστος είναι άμεσα συνδεδεμένο με οποιαδήποτε συζήτηση για το ασφαλιστικό και έχει ως αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις που συντηρούν και διογκώνουν το πρόβλημα, δημιουργώντας πρόσθετο κόστος σε σύντομο χρόνο.
Μακροοικονομικές μελέτες ήδη από το 1997 (Έκθεση Σπράου) προβλέπουν το δημογραφικό πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η κοινωνία την επόμενη δεκαετία, ενώ πολλές μελέτες και απόψεις υπάρχουν για τις μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν στο ασφαλιστικό, ώστε να μη συνεχιστεί η αύξηση των δημοσίων δαπανών για τα ασφαλιστικά ταμεία. Σήμερα, το πρόβλημα δεν αποτελεί μέρος μελέτης αλλά είναι υπαρκτό, αφού υπολογίζεται ότι το ποσοστό των ανθρώπων μεταξύ των ηλικιών 55 έως 64 ήταν 42,4% το 2013 ενώ θα φτάσει το 78% το 20601. Επίσης, οι αθροιστικές δημόσιες δαπάνες για το ασφαλιστικό για την περίοδο 2010-2014 έφτασαν τα €96,5 δις, δηλαδή το 405% της αύξησης του δημόσιου χρέους για την περίοδο αυτή2. Οι παραπάνω αριθμοί δείχνουν πως στην περίοδο της κρίσης, παρά τις περικοπές των συντάξεων και την αύξηση των εισφορών, το ασφαλιστικό επιβαρύνει δραματικά την ελληνική οικονομία.
Ένα νέο ασφαλιστικό σύστημα, το σύστημα τριών πυλώνων, είναι μια λύση, η οποία υπό προϋποθέσεις θα λειτουργήσει θετικά προς την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας. Παρακάτω θα ερευνήσουμε κάποιες από αυτές τις προϋποθέσεις, μελετώντας τα θετικά αποτελέσματα που μπορούν να έχουν ή την αρνητική επίδραση που κρύβει η απαξίωσή τους.
Προτού αναλύσουμε τον κάθε πυλώνα ξεχωριστά, οφείλουμε να εστιάσουμε στη σημασία της μεταρρύθμισης. Πρόκειται για ένα μεγάλο εγχείρημα, το οποίο προϋποθέτει την εξάλειψη του πολιτικού κόστους. Είναι σημαντικό να εδραιωθεί μια συνολική μακροπρόθεσμη πολιτική, κατανοητή και συμφωνημένη από όλους, πολιτικά κόμματα και πολίτες. Σύντομες κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να επιβάλλουν δικές τους μεταρρυθμίσεις, αλλιώς θα επιστρέψουμε στον φαύλο κύκλο που είναι το ασφαλιστικό σήμερα. Τέλος, θα πρέπει να γίνει σαφές στον απλό πολίτη γιατί το νέο σύστημα υπερνικά το σημερινό, καθώς η σύγχυση του λαού ενισχύει τον παραπάνω προβληματισμό.
Αναφορικά με τον πρώτο πυλώνα, ο οποίος θα εξακολουθήσει να αποτελείται από την εθνική σύνταξη, θα πρέπει στην ενοποίηση ΙΚΑ/ΕΦΚΑ να υπάρχει μία ξεκάθαρη και ολοκληρωμένη εικόνα των ασφαλισμένων, σε συνδυασμό με έναν καλύτερο έλεγχο των συντάξεων. Σκοπός του παραπάνω είναι η ισοτιμία στην αναπλήρωση, αφού τα προηγούμενα χρόνια υπήρχαν ταμεία των οποίων οι ασφαλισμένοι απολάμβαναν αναπληρώσεις σε ποσοστά άνω του 100% με μέγιστο το 120%. Επίσης, ιδανικός στόχος θα ήταν η αναπλήρωση σε ποσοστό 75% των απολαβών –με τη χρήση και των τριών πυλώνων– πριν τη συνταξιοδότηση όλων των ασφαλισμένων (Μέσος Όρος Ευρώπης). Το κοινωνικό συμβόλαιο πρέπει να διασφαλίζει ίση μεταχείριση των σημερινών πολιτών και των μετέπειτα γενεών. Αυτό φυσικά έρχεται σε αντίθεση με τα σημερινά στοιχεία, που δείχνουν πως το γενικό σύνολο αναπλήρωσης το 2015 ήταν στο 79,7%, ενώ τα έτη 2040, 2050 και 2060, αν δεν γίνει καμία μεταρρύθμιση, θα είναι 59,7%, 56,4% και 56,8% αντίστοιχα3. Τέλος, θα πρέπει να υπάρχει αυστηρότερος έλεγχος στην απονομή πρόωρων συντάξεων, προκειμένου να εξοικονομηθούν πόροι. Υπολογίζεται ότι οι πρόωρες συντάξεις απορροφούν περίπου €6 δις ετησίως και αφορούν άτομα ηλικίας κάτω των 65 ετών4.
Ο δεύτερος πυλώνας είναι κεφαλαιοποιητικός και υποχρεωτικός όπως και ο πρώτος. Μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων, λόγω της οικονομικής κρίσης, έχουν ως αποκλειστικό μέσο αποταμίευσης τις ασφαλιστικές εισφορές. Παρατηρείται διεθνώς πως το κεφαλαιοποιητικό σύστημα έχει υψηλότερες αποδόσεις από το σύστημα επικουρικής σύνταξης. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι οι καλύτερες αποδόσεις είναι πολύ σημαντικές για την πλειοψηφία των εργαζομένων και απαραίτητη προϋπόθεση για αυτούς, αφού ο μέσος όρος της επικουρικής σήμερα δεν ξεπερνά τα €180. Επομένως, ένας υψηλός ρυθμός ανάπτυξης είναι απαραίτητος για την υλοποίηση του εγχειρήματος. Βασική προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία του δεύτερου πυλώνα είναι η αυστηρή επίβλεψη των κρατικών και ιδιωτικών εταιρειών που θα είναι υπεύθυνες για την επένδυση των κεφαλαίων των πολιτών.
Ο τρίτος πυλώνας, η ιδιωτική ασφάλιση, μπορεί να αποδειχθεί ουσιαστικός παράγοντας στην πραγματοποίηση του στόχου του 75% αναπλήρωσης. Προϋπόθεση για τη μεταφορά ασφαλισμένων στον τρίτο πυλώνα είναι η όξυνση της ασφαλιστικής συνείδησης του Έλληνα πολίτη, ενώ από πλευράς κυβέρνησης, οι φορολογικές ελαφρύνσεις, που θα λειτουργήσουν ως κίνητρο για την αποταμίευση. Οι ασφαλιστικές εταιρείες έχουν μεγάλη εμπειρία στη συσσώρευση μικρών εισφορών (ασφάλιστρα) από πελάτες, καθώς και στη διαχείριση αυτών ως μέρος μεγαλύτερων κεφαλαίων.
Όπως συμβαίνει σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, έτσι και στην Ελλάδα το κράτος θα πρέπει να εξασφαλίζει αναπλήρωση στο 55%, ενώ οι πολίτες θα πρέπει να συμπληρώνουν το υπόλοιπο ποσοστό μέσω του 2ου και του 3ου πυλώνα. Απαραίτητο για τα παραπάνω είναι η μείωση των εισφορών και της φορολογίας, προκειμένου να αντιμετωπισθεί ένα μεγάλο ποσοστό της φοροδιαφυγής, ενώ ταυτόχρονα θα αυξηθεί η απασχόληση και θα μειωθεί η ανεργία. Με αυτόν τον τρόπο η αύξηση των εσόδων ισορροπεί την απώλεια από τις εισφορές, ενώ διευκολύνεται και η εξυπηρέτηση των χρεών προς τα ταμεία. Τέλος, οφείλουμε να τονίσουμε πως μέχρι την πλήρη ολοκλήρωση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης θα υπάρχει μία μεταβατική περίοδος, στην οποία η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να εξασφαλίσει πόρους για τους μέχρι τώρα συνταξιούχους. Επίσης, ο νέος που θα ασφαλιστεί σήμερα και είναι 20 ετών θα λάβει σύνταξη το 2070, επομένως με κάποιο τρόπο θα πρέπει να πεισθεί και η νέα γενιά για τη βιωσιμότητα και το όφελος των μεταρρυθμίσεων ώστε να τις αποδεχτεί.
Είναι πλέον κατανοητό πως το ασφαλιστικό επιβαρύνει έντονα το δημοσιονομικό πρόβλημα, το χρέος, και ενισχύει την ύφεση. Καταλαβαίνουμε πως σήμερα είναι πολύ αργά για να μιλάμε για λύσεις που θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα σύντομα ή για μεταβατικές περιόδους προσαρμογής που θα ικανοποιούν τους πάντες. Οι νέες μεταρρυθμίσεις στοχεύουν το πρόβλημα του ασφαλιστικού, αλλά θα πρέπει να ακολουθήσει και η σχετική μεγέθυνση, ώστε να μιλάμε με ρεαλιστικά ποσοστά και όχι απλησίαστους στόχους. Οι σημερινές συνθήκες απαιτούν μία προσέγγιση στο ασφαλιστικό η οποία δεν θα μεταφέρει το πρόβλημα για το μέλλον. Πρέπει να αντιμετωπισθεί μακροοικονομικά και λαμβάνοντας υπόψη τη σημερινή οικονομία αλλά και τις συνθήκες του μέλλοντος. Το νέο ασφαλιστικό δεν είναι μόνο ένα κοινωνικό συμβόλαιο, αλλά αποτελεί και μία δέσμευση για σοβαρές επεμβάσεις στην ελληνική οικονομία, με στόχο την ανάπτυξη της χώρας και την αποπληρωμή των χρεών.
1. Εκτιμήσεις της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής, σύμφωνα με την εφημερίδα «Η Καθημερινή», 8 Μαρτίου 2015.
2. Δημόσιο χρέος χωρίς το τμήμα που αφορά την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μετά το PSI.
3. Πηγή: Νεκτάριος, Τήνιος, Συμεωνίδης (Συντάξεις για νέους, 10/2018).
4. Πηγή: Χριστοδουλάκης, Νεκτάριος, Θεοχάρης, Αξιόγλου, Κουρής, Συμεωνίδης (Επανεκκίνηση της Ελληνικής Οικονομίας, διαΝΕΟσις, Φεβρουάριος 2018).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Τάσος Γιαννίτσης, Το ασφαλιστικό και η κρίση (Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, 2016).
- Πλάτων Τήνιος, Ασφαλιστικό – Μια μέθοδος ανάγνωσης (Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ, 2010).
- Νίκος Χριστοδουλάκης, Μιλτιάδης Νεκτάριος, Χάρης Θεοχάρης, Χρήστος Αξιόγλου, Παύλος Κουρής, Γιώργος Συμεωνίδης, Επανεκκίνηση της Ελληνικής Οικονομίας (διαΝΕΟσις, Φεβρουάριος 2018).
- Γιαννίτσης Τ., Το ασφαλιστικό (ως ορφανό πολιτικής) και μια διέξοδος (Εκδόσεις Πόλις, 2007).
- Μιλτιάδης Νεκτάριος, Πλάτων Τήνιος, Γιώργος Συμεωνίδης, Συντάξεις για νέους – Ένα Αναπτυξιακό Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης (Εκδότης ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, 2018).
- Τήνιος Π., «Ελληνικό «τρυκ» με τις μειώσεις συντάξεων», εφημερίδα Η Καθημερινή, 11.10.2015.
- Τήνιος Π., «Όχι στη λογική ασφαλιστικής μεταρρύθμισης με δόσεις», www.insurancedaily.gr
20.11.2019. - Επιτροπή για την Εξέταση της Μακροοικονομικής Πολιτικής, Οικονομία και Συντάξεις, Συνεισφορά στον Κοινωνικό Διάλογο. Οκτώβριος 1997.
Διαβάστε επίσης:
PEPP (Pan-European Pension Product): Δυνατότητες & Προκλήσεις, του Μιχαήλ Πεχλιβανίδη
Η χρήση των νέων τεχνολογιών στην ελληνική ασφαλιστική αγορά, των Μαρίας Καρύδη και Μαρίας Μπούρα
Υποχρεωτική ασφάλιση έναντι κινδύνων από φυσικές καταστροφές, της Ναταλίας Καλούμενου
Γιατί η Ιδιωτική Ασφάλιση δεν είναι «αναγκαίο κακό», της Νικολίνας Σοφίας Καραγκιόζογλου
