Mob Power 2.0

Στο άρθρο αυτό εξετάζονται τα θεμελιώδη ζητήματα αναφορικά με την ευθύνη και τη διαχείριση ζημιών.

Ένα ήταν το κεντρικό θέμα της επικαιρότητας, όταν οι διευθυντές των τμημάτων ζημιών των κορυφαίων γερμανικών ασφαλιστικών εταιρειών συναντήθηκαν στο Munich Re Claims Forum κοντά στο Μόναχο, στις 7 και 8 Μαΐου 2012. 
Ο Βαυαρός Πρωθυπουργός  και αρχηγός του κόμματος CSU, Horst Seehofer, έστειλε μέσω Facebook μία δημόσια πρόσκληση για ένα πάρτι που διοργάνωνε στο νυχτερινό κέντρο “P1” του Μονάχου, το βράδυ της 8ης Μαΐου. Η διαδικτυακή ανταπόκριση ήταν συγκλονιστική. Μέσα σε μόλις λίγες ημέρες, πάνω από 2.500 άνθρωποι είχαν προσθέσει το όνομά τους στον εικονικό κατάλογο προσκεκλημένων. Σύμφωνα με ρεπορτάζ, στα ονόματα περιλαμβάνονταν και αρκετά ακροδεξιά στοιχεία. 

Όσο πλησίαζε η ημερομηνία της εκδήλωσης, τόσο αυξάνονταν οι φόβοι και ο αριθμός των φρουρών.  Τα μέσα ενημέρωσης, οι πολιτικοί και το κοινό είχαν επίσης μία έντονη ανησυχία για το ενδεχόμενο μαζικού πανικού και αναταραχών. Και αν πράγματι επιβεβαιωνόταν το χειρότερο σενάριο, ποιος θα ήταν υπεύθυνος; Ποιος θα μπορούσε να θεωρηθεί υπαίτιος, σε περίπτωση τραυματισμού ή ζημιών; 
Ευτυχώς, τα ερωτήματα αυτά δεν χρειάστηκε να απαντηθούν. Το Facebook πάρτι του Seehofer εξελίχθηκε χωρίς ευτράπελα, με μόλις 500 προσκεκλημένους και περίπου 150 δημοσιογράφους.

Η περίπτωση “Thessa” 
Η περίπτωση “Thessa” επισήμανε, επίσης, τα θέματα ευθύνης που μπορεί να προκύψουν, όταν τα αποκαλούμενα Facebook πάρτι και οι διάφορες συναθροίσεις και μαζικές συγκεντρώσεις που ξεκινούν μέσα από τις  ηλεκτρονικές πλατφόρμες ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο. 

Την άνοιξη του 2011, η Thessa κάλεσε φίλους της μέσω Facebook για να γιορτάσει τα 16α της γενέθλια, αλλά κατά λάθος ανήρτησε την πρόσκληση στο δημόσιο χώρο του κοινωνικού δικτύου. Έτσι, η πρόσκληση δεν στάλθηκε μόνο στους στενούς φίλους της Thessa, αλλά ήταν ορατή από ολόκληρη τη γερμανική κοινότητα Facebook, που τότε αριθμούσε περί τα 20 εκατομμύρια μέλη. Μέσα σε λίγες μόλις ημέρες, 15.000 άνθρωποι είχαν δηλώσει ηλεκτρονικά ότι θα πάνε στο πάρτι. Η Thessa απέσυρε την πρόσκληση, προσπάθησε να διαγράψει το προφίλ της στο Facebook και ενημέρωσε τους γονείς της. Εκείνοι κάλεσαν την αστυνομία και προσέλαβαν μία εταιρεία υπηρεσιών ασφάλειας για τη διατήρηση της τάξης. 

Ωστόσο, η χιονοστιβάδα που είχε προκληθεί μέσω του κοινωνικού δικτύου ήταν ασταμάτητη. Παρά τη σημαντικότατη αστυνομική παρουσία, περιλαμβανομένων έφιππων αστυνομικών, περίπου 1.500 νεαροί πήγαν στην περιοχή Μπράμφελντ του Αμβούργου για το πάρτι της Thessa. Στις αναταραχές που ακολούθησαν συνελήφθησαν έντεκα άνθρωποι, οκτώ τραυματίστηκαν και εκτενείς ζημιές προκλήθηκαν τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτική περιουσία.

Πρόκληση ευθύνης
Από την ασφαλιστική σκοπιά, το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος είναι υπεύθυνος για τις ζημιές και ποιος θα πρέπει να επιβαρυνθεί με τα διάφορα κόστη, για παράδειγμα το κόστος κινητοποίησης της αστυνομίας; Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο, τόσο σε γενικούς όσο και σε νομικούς όρους.  

Στην περίπτωση των Facebook πάρτι, όπως το προαναφερόμενο, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα μέρη κατά των οποίων θα πρέπει να εγερθούν απαιτήσεις, σύμφωνα με τις παραδοσιακές αρχές. Οι επιμέρους παραβάτες προστατεύονται από την ανωνυμία του πλήθους, οι συμμετέχοντες είναι άγνωστοι και συχνά δεν γνωρίζουν ο ένας τον άλλο, ενώ σημαντικότερο όλων είναι ότι δεν υπάρχει πραγματικός “διοργανωτής”. 

Εναντίον ποίου θα πρέπει, λοιπόν, να εγερθούν απαιτήσεις: αυτού που καλεί άλλους να συμμετάσχουν σε ένα Facebook πάρτι, αυτών που μεταφέρουν την πρόσκληση σε άλλους ή των παρόχων της διαδικτυακής πλατφόρμας που χρησιμοποιείται για το σκοπό αυτόν;

Ας πάρουμε την περίπτωση της Thessa: Το δεκαπεντάχρονο, τότε, κορίτσι μπορεί, κατά το διοικητικό δίκαιο, να θεωρηθεί ως το άτομο που ξεκίνησε τη μαζική συνάθροιση, καθώς αυτή δεν θα είχε πραγματοποιηθεί αν δεν είχε αναρτήσει δημόσια την πρόσκληση. Από την άλλη, η πρόσκλησή της –η διατύπωση της οποίας δεν υποκινούσε αναταραχές– αποσύρθηκε πολύ γρήγορα. Ένα άλλο σημείο, το οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη για τον προσδιορισμό ευθύνης κατά το δίκαιο περί αδικοπραξιών, είναι η αιτιώδης συνάφεια. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η Thessa θα μπορούσε και όφειλε να γνωρίζει ότι η πρόσκλησή της θα είχε τέτοιες συνέπειες. Στην περίπτωση αυτή, πιθανόν όχι. Σε πιο πρόσφατες περιπτώσεις το συμπέρασμα μπορεί να ήταν διαφορετικό, καθώς πλατφόρμες όπως το Facebook πλέον εμφανίζουν προειδοποιήσεις όταν ένας χρήστης προσπαθεί να αναρτήσει μηνύματα στο δημόσιο χώρο. Οι πάροχοι της πλατφόρμας που μπορούν να θεωρηθούν υπαίτιοι για το περιεχόμενο των χρηστών τους εμφανίζουν προειδοποιήσεις, μόνο σε περίπτωση επιβαρυντικών περιστάσεων, ως μέσο νομικής προφύλαξης. Οι χρήστες θα πρέπει να είχαν επίσης ευαισθητοποιηθεί για τις πιθανές συνέπειες δημόσιων προσκλήσεων από τα διάφορα ρεπορτάζ για πάρτι του Facebook, που κατέληξαν εκτός ελέγχου.

Το κίνητρο είναι αποφασιστικής σημασίας
Παρόλο που ο νόμος ουσιαστικά παρέχει τα μέσα ώστε να υπάρχει δίωξη των ατόμων που δημοσιοποιούν μία πρόσκληση, δεν οδηγούν όλες οι δημόσια αναρτημένες προσκλήσεις αυτομάτως σε ευθύνη για ζημιά που προκαλείται τοπικά από τρίτους. Θα πρέπει, συνεπώς, να πληρούνται επιπλέον κριτήρια, ώστε με ένα κλικ του ποντικιού να θεωρείται κάποιος υπαίτιος για μελλοντικές ζημιές: η μορφή της πρόσκλησης και το κίνητρο πίσω από τη συνάθροιση αποτελούν σημαντικότατους δείκτες.  

Προσκλήσεις για δραστηριότητες με πολιτικά ή κοινωνικά κίνητρα καλύπτονται από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία της συνάθροισης, αλλά οι προσκλήσεις για πάρτι και εκτεταμένη κατανάλωση αλκοόλ φυσικά δεν καλύπτονται. Καθώς οι αποκαλούμενοι έξυπνοι όχλοι και οι καταλήψεις σχετίζονται με τη διεκδίκηση κοινωνικών συμφερόντων, αποτελούν συναθροίσεις κατά την έννοια που επιτρέπεται δια νόμου. Εξετάζοντας το θέμα του αποδεκτού μιας υπόθεσης και την ευθύνη του δημιουργού, τα δικαστήρια οφείλουν, συνεπώς, να λαμβάνουν υπόψη το θεμελιώδες δικαίωμα της συνάθροισης [άρθρο 8 του Γερμανικού Βασικού Νόμου (GG)], ως παράγοντα υπέρ του.  Κατά κανόνα, σύμφωνα με το διοικητικό δίκαιο και το δίκαιο περί αδικοπραξιών, οι δημιουργοί δεν μπορούν απλά να θεωρηθούν υπαίτιοι χωρίς περαιτέρω διερεύνηση.

Σύμφωνα με το νόμο περί ευθύνης, η ομάδα στην οποία απεστάλη η πρόσκληση καθώς και το αντικείμενο της πρόσκλησης αποτελούν επίσης βασικά σημεία. Μία πρόσκληση που απευθύνεται σε μία μικρή, συγκεκριμένη ομάδα φίλων και που δημοσιοποιείται από ενέργειες τρίτων, πρέπει να έχει διαφορετική μεταχείριση υπό το δίκαιο περί ευθύνης, από μία πρόσκληση που αναρτάται σκοπίμως προς το ευρύ κοινό. Πρέπει, επίσης, να λαμβάνεται υπόψη η μορφή και διατύπωση της πρόσκλησης. Μία πρόσκληση που καλεί τους αποδέκτες να καταναλώσουν αλκοόλ, να προκαλέσουν αναταραχές και βανδαλισμούς είναι εντελώς διαφορετική από μία πρόσκληση που ενθαρρύνει την υπεύθυνη κατανάλωση και το σεβασμό των άλλων κατά τη διασκέδαση. Και σε τελική ανάλυση, το πώς θα αντιδράσει ο οργανωτής όταν ορδές ανθρώπων επιβεβαιώσουν τη συμμετοχή τους, παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Αν μπορεί να προβλεφθεί ότι η κεκτημένη ταχύτητα του δικτύου θα προκαλέσει κάποιο μαζικό κίνημα, οι προφυλάξεις και τα μέτρα ασφαλείας που θα έχει λάβει ο δημιουργός εκ των προτέρων καθορίζουν επίσης το βαθμό υπαιτιότητας. Απέσυρε ο δημιουργός την πρόσκληση, ακύρωσε την εκδήλωση, ενημέρωσε τις αρχές, προσέλαβε εταιρεία υπηρεσιών ασφαλείας;

Συμπερασματικά
Τα Facebook πάρτι, οι στιγμιαίοι όχλοι, οι έξυπνοι όχλοι και οι καταλήψεις αποτελούν παρθένο έδαφος από πλευράς νομοθεσίας περί ευθύνης. Μέχρι στιγμής, πολύ λίγες ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αποκτήσει εμπειρία στη διαχείριση τέτοιων ζημιών. Για το λόγο αυτό, οι ασφαλιστικές εταιρείες οφείλουν να αναπτύξουν από νωρίς την απαιτούμενη τεχνογνωσία και να εξελίξουν τα κατάλληλα σχέδια αντιμετώπισης, ώστε να μην καταληφθούν εξαπίνης και προκαλέσουν ζημιά στην ανάπτυξη των ίδιων των εργασιών τους. 
Παρόλο που αυτή είναι μία πρόχειρη και ατελής σκιαγράφηση των διαφόρων πτυχών που εμπλέκονται στη νομική εκτίμηση, παρέχει μία δίκαιη αποτύπωση της πολυπλοκότητας του θέματος στην πράξη.

Τύποι μαζικών συναθροίσεων που ξεκινούν από τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες

  FACEBOOK ΠΑΡΤΙ 
 • Προκύπτουν από προσκλήσεις σε ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Μερικές φορές είναι το αποτέλεσμα σκόπιμων δημόσιων αναρτήσεων, αλλά μπορεί επίσης να προκύψουν από την απροσδόκητη προώθηση προσκλήσεων στο διαδίκτυο από τρίτους. 
• Τα πάρτι λαμβάνουν χώρα σε δημόσιους, ημι-δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους.
• Δεν υπάρχει ιεραρχία, οι περισσότεροι συμμετέχοντες δεν γνωρίζονται. 
• Ο σκοπός της συνάθροισης είναι ανοικτός, συχνά όμως έχει να κάνει με ξέφρενη διασκέδαση και κατανάλωση αλκοόλ.

Στιγμιαίος όχλος (flash-mob)
•  Οι στιγμιαίοι όχλοι (flash-mobs) είναι σύντομες, χρονικά προγραμματισμένες συναθροίσεις, που μοιάζουν αυθόρμητες στους μη συμμετέχοντες.
• Λαμβάνουν χώρα σε δημόσιους, ημι-δημόσιους χώρους.
• Δεν υπάρχει ιεραρχία, οι περισσότεροι συμμετέχοντες δεν γνωρίζονται.
• Άνθρωποι μπορεί να συναθροίζονται με στόχο την ψυχαγωγία ή τη σάτιρα, για κάποιο παράξενο γεγονός ή για την προώθηση εμπορικών συμφερόντων.

ΕΞΥΠΝΟΙ ΟΧΛΟΙ (Smart mobs)    
• Η βασική διαφορά ανάμεσα στους έξυπνους όχλους και τους στιγμιαίους όχλους είναι ο σκοπός της συνάθροισης: τα κίνητρα των έξυπνων όχλων είναι πολιτικά, κοινωνικά ή καλλιτεχνικά (με σοβαρό περιεχόμενο).

ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ 
 • Πριν από μία κατάληψη 
προηγείται πάντα μία πρόσκληση ή διευθέτηση για την κατάληψη συγκεκριμένων τοποθεσιών για την πραγματοποίηση διαμαρτυρίας για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη, για παράδειγμα, ή κατά της επιρροής που ασκεί το εμπόριο και η βιομηχανία στο νομοθετικό έργο και την πολιτική. 
• Συχνά στήνονται σκηνές, όπου οι συμμετέχοντες σχεδιάζουν μελλοντικές δραστηριότητες. 
• Η ιεραρχία της ομάδας είναι οριζόντια και ορισμένοι συμμετέχοντες γνωρίζονται μεταξύ τους. 
• Οι συναθροίσεις έχουν μία εσωτερική οργάνωση και δομή. Συχνά υπάρχουν εκπρόσωποι που μιλούν για το σύνολο.  

* Ο Stephan Dreyer είναι ερευνητής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Hans-Bredow του Αμβούργου. Αντικείμενο της εργασίας του είναι η ανάλυση νομικών και ρυθμιστικών ζητημάτων αναφορικά με τα νέα μέσα και τα νέα ρυθμιστικά εργαλεία για τις online πλατφόρμες. [email protected]