Απόψεις & Θέσεις Φοιτητών του ΠΑ.ΠΕΙ. -Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης

Tις τελευταίες δεκαετίες ο κίνδυνος της μακροβιότητας έχει αναδειχτεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς κινδύνους για τις ασφαλιστικές εταιρείες. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης με την παράλληλη μείωση της θνησιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο συντέλεσαν στην ανάπτυξη της αγοράς των χρηματοοικονομικών και παραγώγων προϊόντων που συνδέονται με τη θνησιμότητα, έτσι ώστε να αντισταθμιστεί ο συγκεκριμένος κίνδυνος.

Μακροζωία: Τι είναι και πώς επηρεάζει τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις;

Γράφει η Πηγή-Εύα Βυλτανιώτη, φοιτήτρια 4ου εξαμήνου

Το βασικό πρόβλημα που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι ειδικοί εντοπίζεται στο ότι ο πληθυσμός της χρονικής περιόδου που μελετούσαν παρέμενε εν ζωή για περισσότερα χρόνια από ό,τι είχαν προβλέψει. Το γεγονός αυτό επηρέαζε άμεσα το αντικείμενο της δουλειάς των αναλογιστών, καθώς αδυνατούσαν να κάνουν σωστές εκτιμήσεις. Η συνεχής μείωση της θνησιμότητας και, συνεπώς, η υποεκτίμησή της οδηγούσε τις ασφαλιστικές εταιρείες σε αναθεώρηση και επανυπολογισμό των μακροχρόνιων υποχρεώσεών τους, καθώς θα έπρεπε να διαθέσουν πρόσθετα κεφάλαια, αυξάνοντας τα αποθέματα των χαρτοφυλακίων τους, ώστε να διατηρήσουν τη φερεγγυότητά τους.

Πιο συγκεκριμένα, ο κίνδυνος της μακροζωίας όσον αφορά τις ασφαλιστικές εταιρείες επηρεάζει τις ετήσιες προσόδους (ισόβιες ή πρόσκαιρες) –που στοχεύουν στο να εξασφαλίσουν ότι τα άτομα μετά την απόσυρσή τους από την αγορά εργασίας θα διατηρήσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, μέσω της ρευστοποίησης του διαθέσιμου συσσωρευμένου κεφαλαίου στα χαρτοφυλάκιά τους–, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος τα άτομα να εξαντλήσουν τα αποθέματά τους και να αναγκαστούν να υποβαθμίσουν το επίπεδο ζωής τους στις γεροντικές ηλικίες. Δηλαδή, επιστρέφει ο κίνδυνος στους αντισυμβαλλόμενους, γεγονός που από κοινωνική σκοπιά δεν είναι θεμιτό και η ασφαλιστική εταιρεία δεν εκπληρώνει τον ρόλο της.

Το 1970 το προσδόκιμο επιβίωσης στην Ελλάδα ανερχόταν στα 70,9 έτη, ενώ το 2019 ανήλθε στα 81,9 χρόνια, δηλαδή παρατηρήθηκε μέση ετήσια αύξηση 0,30%. Σήμερα, είναι 82,8 έτη ζωής, συνεπώς συνεχίζει να έχει ανοδική πορεία.

Το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου επηρεάζεται άμεσα από πολλούς παράγοντες, με τους κυριότερους να είναι τα γονίδια, το εξωτερικό περιβάλλον και η διατροφή. Η έντονη αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, δηλαδή του αναμενόμενου χρόνου ζωής τόσο κατά τη γέννηση ενός ατόμου όσο και κατά την ηλικία των 65 ετών, συνδέεται με τη μείωση του δείκτη θνησιμότητας τον τελευταίο αιώνα. Η μείωση αυτή παρατηρείται όχι μόνο στις παιδικές ηλικίες, αλλά και στις γεροντικές. Πιο συγκεκριμένα, η εξέλιξη της τεχνολογίας και της ιατρικής επιστήμης βοήθησαν στην καταπολέμηση χρόνιων νοσημάτων, που επηρέαζαν κυρίως τις μεγαλύτερες ηλικίες.

Είναι παγκόσμιο φαινόμενο οι γυναίκες να ζουν περισσότερο από τους άντρες, κυρίως λόγω βιολογικών (τα χρωμοσώματα και οι ορμόνες), περιβαλλοντικών παραγόντων και συμπεριφορών (κάπνισμα). Το παρατιθέμενο διάγραμμα παρουσιάζει τον προσδοκώμενο χρόνο ζωής κατά τη γέννηση για τις γυναίκες και τους άντρες, αντίστοιχα. Μπορεί να παρατηρηθεί ότι όλες οι χώρες είναι πάνω από τη διαγώνιο που απεικονίζει την περίπτωση της ισότητας του προσδόκιμου επιβίωσης κατά τη γέννηση των δύο φύλων, δηλαδή σε όλες τις χώρες οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άντρες, ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι οι αποκλίσεις στις ηλικίες θανάτου δεν είναι ανάλογες για κάθε χώρα. Στην Ελλάδα, το προσδόκιμο επιβίωσης για τις γυναίκες είναι περίπου τα 84 έτη, ενώ των αντρών είναι τα 81 έτη. Μερικοί επιπλέον παράγοντες, στους οποίους οφείλεται αυτή η διαφοροποίηση, είναι η βρεφική και μητρική θνησιμότητα, καθώς και το γεγονός ότι οι γυναίκες τείνουν να κάνουν περισσότερες επισκέψεις στους γιατρούς.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, επιπλέον, οι ασφαλιστικές εταιρείες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο η θνησιμότητα των πελατών τους να διαφέρει από τη θνησιμότητα του γενικού πληθυσμού. Αυτό μπορεί να έχει πλήθος επιπτώσεων στα χαρτοφυλάκιά τους, αφού ο ρυθμός μεταβολής και τα επίπεδα θνησιμότητας είναι ιδιαίτερα ετερογενή σε αυτόν τον κλάδο (η ετερογένεια οφείλεται, κυρίως, στην παρατήρηση κάποιων συγκεκριμένων παραγόντων, όπως η ηλικία, το φύλο, το επάγγελμα), συνεπώς η ασφαλιστική δεν μπορεί να αξιοποιήσει χωρίς προσαρμογή τους εθνικούς πίνακες επιβίωσης για τη διαχείριση του κινδύνου της μακροβιότητας. Πιο συγκεκριμένα, οι πελάτες με καλύτερη κοινωνικοοικονομική θέση, με βάση το επάγγελμα, το εισόδημα ή την εκπαίδευση, τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα θνησιμότητας. Ωστόσο, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο ανάλογα με το φύλο. Οι γυναίκες τείνουν να ξεπερνούν τους άντρες και να έχουν χαμηλότερα επίπεδα θνησιμότητας σε όλες τις ηλικίες. Επιπρόσθετα, παρατηρούνται κάποιες διαφορές ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος διαβίωσης, όπως το κλίμα, η ρύπανση, τα θρεπτικά πρότυπα και η πυκνότητα του πληθυσμού.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες πρέπει να συσσωρεύσουν ένα κεφάλαιο, προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, το οποίο εξαρτάται από το κέρδος που συγκεντρώνουν από τις επενδύσεις και το πόσο καιρό θα γίνονται οι πληρωμές –προεξοφλώντας τις προβλέψεις τους για την πορεία της αξίας του χρήματος–, συνήθως μέχρι τον θάνατο του αντισυμβαλλόμενου. Έτσι, εάν το άτομο επιβιώσει περισσότερο από το αναμενόμενο, θα πρέπει να γίνουν περισσότερες πληρωμές, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος η ασφαλιστική να μη διαθέτει επαρκές κεφάλαιο για τις επιπλέον πληρωμές. Οι ασφαλιστές πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι υποθέσεις στις οποίες βασίζονται για τη θνησιμότητα καλύπτουν ικανοποιητικά την πορεία θνησιμότητας του πληθυσμού στον οποίο αναφέρονται και να είναι συνεπείς στη συνεχή εκτίμηση και παρακολούθηση των εξελίξεων στις υποθέσεις που αφορούν τη μακροζωία, έτσι ώστε να αποφύγουν μη αναμενόμενες αυξήσεις στις μελλοντικές πληρωμές.

Οι υποθέσεις για τη θνησιμότητα που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των προσόδων συνήθως συναντώνται με τη μορφή ενός πίνακα (πίνακες επιβίωσης), με την πιθανότητα θανάτου για κάθε έτος (qx), με δεδομένη την ηλικία του ατόμου (x)^. οι πίνακες, όμως, αυτοί είναι σημαντικό να ενημερώνονται ορθά, αλλιώς μπορεί να προκύψουν σημαντικά προβλήματα. Συνήθως, γίνονται ξεχωριστές προβλέψεις ανάλογα με το φύλο.

Είναι αναμενόμενο ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες πρέπει να βρουν έναν τρόπο να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο της μακροζωίας ή να μεταφέρουν μέρος του στις χρηματοπιστωτικές αγορές ή στις αντασφαλιστικές αγορές. Η μεταφορά αυτού του κινδύνου, όμως, είναι δύσκολη, καθώς ο συγκεκριμένος κίνδυνος είναι μακροπρόθεσμος, οπότε οι απαιτούμενες προβλέψεις είναι ευαίσθητες και αποτελεί πρόκληση η δημιουργία μοντέλου του κινδύνου των ενσωματωμένων στον υπολογισμό επιτοκίων.

Συμπερασματικά, τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά ο μέσος όρος ζωής και αναμένεται να μην ανακοπεί τα επόμενα χρόνια. Το φαινόμενο αυτό δημιουργεί αποκλίσεις (ανάμεσα στις απαιτήσεις των ασφαλισμένων και το διαθέσιμο κεφάλαιο των ασφαλιστικών) στους υπολογισμούς των σχετικών ασφαλιστικών προϊόντων των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα ο κίνδυνος να “επιστρέφει” στους πολίτες. Η βασική πρόκληση για τις ασφαλιστικές είναι να βασίζονται σε υποθέσεις που ακολουθούν τις εξελίξεις, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν πλήρως στις υποχρεώσεις τους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν εξελιχθεί σημαντικά οι μέθοδοι αποτίμησης του κινδύνου, με αποτέλεσμα να έχει αντισταθμιστεί σημαντικά ο κίνδυνος της μακροβιότητας και το συνεπακόλουθο ρίσκο.

Πηγές

Μ. Νεκτάριος, (2005), «Ασφαλίσεις Ζωής και Υγείας», Εκδόσεις Σταμούλη.
Κ. Βασιλόπουλος, (2019), «Ο κίνδυνος μακροζωίας στο πεδίο της ασφάλισης».
Δ. Ε. Χρηστίδη, (2017), «Κίνδυνος μακροζωίας και τις επιπτώσεις που έχει στις ασφαλίσεις ζωής και στα συνταξιοδοτικά ταμεία».
Waegenaere, B. Melenberg, S. Rallph, (2010), “Longevity risk”, DE ECONOMIST 158, No. 2
Antolin, P. (2007), “Longevity Risk and Private Pensions”, OECD Working Papers on Insurance and Private Pensions, No. 3, OECD Publishing.
H. Ritchie, M. Roser, (2019), “Age Structure”.
E. Ortiz-Ospina, D. Beltakian, (2018), “Why women live longer than men?”.
OECD, (2014), “Mortality Assumptions and Longevity Risk: Implication for pension funds and annuity providers”.