«Η μεγάλη ποικιλία και ο σύγχρονος σχεδιασμός των ασφαλιστικών προϊόντων μπορούν να υποστηρίξουν με διαφορετικούς τρόπους την προσαρμογή της οικονομίας σε καταστροφές που προέρχονται από την κλιματική αλλαγή», επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, στη μελέτη, με τίτλο «Προσαρμογή στην Κλιματική αλλαγή – προκλήσεις και προοπτικές για την ελληνική οικονομία», που εκπόνησε το ΙΟΒΕ με την υποστήριξη της ΤτΕ.

Παραμετρική ασφάλιση – ασφάλιση σε δείκτη

Στη μελέτη παρουσιάζονται, μεταξύ άλλων, παραδοσιακά είδη ασφαλιστικών προϊόντων (όπως η μικρο-ασφάλιση, η ενδιάμεση ασφάλιση και η μακρο-ασφάλιση), τα οποία εφαρμόζονται και στον διαμοιρασμό του κλιματικού κινδύνου (βλ. πίνακα).

Παράλληλα, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην παραμετρική ασφάλιση ή ασφαλίσεις επί επίδοσης συγκεκριμένου δείκτη που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, καθώς μια περίοδος ξηρασίας ή μια ήπια χαλαζόπτωση μπορεί να αλλοιώσει την ποιότητα της αγροτικής παραγωγής, η παραμετρική ασφάλιση καλύπτει μέρος της παραπάνω ζημιάς.

Συνήθως, το ασφαλιστικό συμβόλαιο περιλαμβάνει δείκτες που σχετίζονται με το κλίμα (π.χ. ύψος και συχνότητα βροχοπτώσεων, ένταση αέρα, θνησιμότητα των ζώων), οι οποίοι προσυμφωνούνται με τον ασφαλιζόμενο.

Επιπλέον, τα ασφαλιστικά προγράμματα μπορούν να συνδεθούν με δείκτες σχετικούς με τη διαθεσιμότητα της ηλεκτρικής ενέργειας και των εισαγωγών προϊόντων πετρελαίου, τα οποία επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή.

Όπως αναφέρεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ, η παραμετρική ασφάλιση συμβάλλει στη σταθεροποίηση του εισοδήματος 2,5 δισ. μικροκαλλιεργητών παγκοσμίως¹. Ωστόσο, η γεωργική ασφάλιση έναντι φυσικών καταστροφών είναι ακόμα εξαιρετικά περιορισμένη και συνήθως πολύ ακριβή, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Τα τελευταία έτη υλοποιούνται παγκόσμιες πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων κλιματικών δεικτών που χρησιμοποιούνται για ασφάλιση. Η μεγαλύτερη προσπάθεια γίνεται από την Global Index Insurance Facility (GIIF)². Ο Παγκόσμιος Μηχανισμός Ασφάλισης Δείκτη (GIIF) διευκολύνει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τους μικροκαλλιεργητές, τους μικροεπιχειρηματίες και τα ιδρύματα μικρο-χρηματοδότησης, μέσω της παροχής λύσεων μεταφοράς κινδύνου και ασφάλισης βάσει δεικτών στις αναπτυσσόμενες χώρες. Συνολικά έχουν δημιουργηθεί περισσότερα από 10,5 εκατ. ασφαλιστικά συμβόλαια, που καλύπτουν πάνω από 50 εκατομμύρια δικαιούχους, με περίπου $2 δισ. σε ασφαλισμένα ποσά. Στόχος του συγκεκριμένου μηχανισμού είναι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ευάλωτων οικονομικά ομάδων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, καθώς και η διασφάλιση της παραγωγής τροφίμων για τις τοπικές κοινότητες και τις ευρύτερες αγορές.

Στη μελέτη του ΙΟΒΕ αναφέρεται το παράδειγμα της Ουρουγουάης, όπου η μείωση στις βροχοπτώσεις επιφέρει επιβράδυνση της λειτουργίας των υδροηλεκτρικών εργοστασίων και, κατ’ επέκταση, συρρίκνωση της παραγωγής ενέργειας στη χώρα. Το 2013, για την αντιμετώπιση του κινδύνου απώλειας ηλεκτρικής ενέργειας η χώρα υιοθέτησε ασφαλιστικά προγράμματα για το κλίμα, και συγκεκριμένα, προγράμματα ασφάλισης ενάντια στην ξηρασία. Τα ασφαλιστικά προγράμματα ήταν συνδεδεμένα με έναν ημερήσιο δείκτη, ο οποίος βασιζόταν σε στοιχεία βροχόπτωσης από σταθμούς μέτρησης. Όταν η βροχόπτωση πέσει κάτω από ένα ελάχιστο επίπεδο, το οποίο επαναπροσδιορίζεται μετά το πέρας ορισμένων μηνών, τίθεται σε ισχύ το ασφαλιστήριο συμβόλαιο. Τότε ο ασφαλισμένος λαμβάνει το ποσό της αποζημίωσης, το οποίο εξαρτάται από την ένταση της ξηρασίας, καθώς και από την τιμή του πετρελαίου κατά την ημερομηνία ενεργοποίησης της ασφάλισης. Η αποζημίωση χρησιμοποιείται από τον ασφαλισμένο για την κάλυψη του κόστους αγοράς και εισαγωγής εναλλακτικών καυσίμων.

Κλιματική αλλαγή: Ο σημαντικός ρόλος της παραμετρικής ασφάλισης

Οι προκλήσεις των δεικτών ασφάλισης

Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, η δημιουργία ενός δείκτη ασφάλισης που σχετίζεται με συγκεκριμένες παραμέτρους αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της ανάγκης για αξιόπιστη κλιματική πληροφορία.

Τα ασφαλιστικά προγράμματα συνδεδεμένα με κλιματικούς δείκτες όχι μόνο παρέχουν χρηματοδότηση και κεφάλαια κίνησης σε μικροεπιχειρηματίες, αλλά συμβάλλουν στη θωράκισή τους έναντι των ακραίων καιρικών συνθηκών μακροπρόθεσμα. Υπό αυτό το πλαίσιο, διασφαλίζεται η καλλιέργεια και η ομαλή παραγωγή τροφίμων, η ανθεκτικότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων, η ασφάλεια παροχής τροφίμων και το εισόδημα των αγροτών.

Από την άλλη όμως, σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη των συγκεκριμένων προγραμμάτων ασφάλισης αποτελεί η απροθυμία των μικρότερων αγροτών να πληρώσουν ασφάλιστρα, εξαιτίας ίσως και της ελλιπούς ενημέρωσης σχετικά με τον υφιστάμενο κίνδυνο.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάγκη για παροχή αποζημιώσεων από τον δημόσιο τομέα, επιβαρύνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ φυσικά δεν αποτελεί και μακροπρόθεσμη λύση ανθεκτικότητας και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

Γιατί η υποχρεωτικότητα είναι απαραίτητη

Η αξιοποίηση της ασφάλισης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι πολύ σημαντική για την Ελλάδα και γενικότερα για την περιοχή της Μεσογείου, γιατί, όπως αναφέρεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ, η συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί ένα κλιματικό hot-spot, δηλαδή, πρόκειται για μια περιοχή που θα δεχθεί εντονότερα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Στο πλαίσιο αυτό, «η θέσπιση υποχρεωτικότητας ασφάλισης για τον κλιματικό κίνδυνο είναι απαραίτητο μέσο για την κλιματική ανθεκτικότητα, με πολλαπλά οφέλη». Όπως επισημαίνεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ, αρχικά, θα δημιουργήσει δημοσιονομικό όφελος από τον περιορισμό των παρεχόμενων κρατικών αποζημιώσεων στις επερχόμενες καταστροφές. Επιπλέον, θα υποστηρίξει τη βελτίωση της κατανόησης των πολιτών για τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή και αυτό, παράλληλα με άλλες δράσεις, ίσως βελτιώσει και το επίπεδο ετοιμότητας και αντιμετώπισης μιας καταστροφής (π.χ. απομάκρυνση καύσιμης ύλης και χρήση μικρότερων ανεξάρτητων πυροσβεστικών μέσων σε κατοικίες που βρίσκονται κοντά σε περιαστικά δάση, πίεση από τους πολίτες προς τους δήμους για καθαρισμό και αποτελεσματική διαχείριση δασών και άλλα).

Στη μελέτη του ΙΟΒΕ τονίζεται το προφανές, αλλά όχι ακόμα κατανοητό από την πλειοψηφία, τόσο των πολιτών όσο και των πολιτικών ταγών στη χώρα μας: Η ασφάλιση έναντι των ακραίων κλιματικών φαινομένων μπορεί να αποτελέσει βασικό εργαλείο για τον μετριασμό των επιπτώσεων στην οικονομία, επιτρέποντας στις κοινωνίες να ανακάμψουν από τις φυσικές καταστροφές, ενισχύοντας την ανθεκτικότητά τους.

Ωστόσο, το «κενό ασφαλιστικής προστασίας» (protection gap) παραμένει υψηλό ακόμα και σε ανεπτυγμένες περιοχές, όπως η ΕΕ, όπου το 2021, το ποσοστό των συνολικών ζημιών που δεν είναι ασφαλισμένο ανήλθε μεταξύ 65% και 70%. Το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι το κενό προστασίας αναμένεται να αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου, εκτός εάν οι δημόσιες αρχές, ο ασφαλιστικός τομέας και άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς λάβουν μέτρα για τη μείωσή του. Ενδεικτικά αναφέρθηκε ότι οι σωρευτικές απώλειες από ζημιές που σχετίζονται με το κλίμα ήταν τουλάχιστον €419 δισ. την περίοδο 1980-2019 στην ΕΕ27 (3%-11% του ΑΕΠ), ενώ εκτιμάται ότι οι παγκόσμιες απώλειες κυμάνθηκαν από 4% έως 18% του ΑΕΠ.

Η ασφάλιση στην υπηρεσία της προσαρμογής

Η διάθεση ασφαλιστικών προγραμμάτων συμβάλλει και στην προώθηση μέτρων ενίσχυσης της προστασίας από τις φυσικές καταστροφές. Για παράδειγμα, η αξιολόγηση των κινδύνων μέσω των ασφαλιστικών προγραμμάτων μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας σε αντιπλημμυρικά έργα ή σε κατασκευές κτηρίων. Ωστόσο, όπως τονίζει το ΙΟΒΕ, κατά τον σχεδιασμό ασφαλιστικών προγραμμάτων θα πρέπει να εξασφαλίζεται ότι αυτά δεν υπονομεύουν την ανάγκη ενίσχυσης της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή μακροπρόθεσμα, δηλαδή ότι δεν περιορίζουν τα κίνητρα για εφαρμογή δράσεων προσαρμογής.

Συνεπώς, κάθε σχεδιασμός πολιτικής και στρατηγικής σχετικά με τα κενά προστασίας από το κλίμα θα πρέπει να βασίζεται, αρχικά, στον προσδιορισμό των κινδύνων σε εθνικό ή/και περιφερειακό επίπεδο και των τύπων της επιθυμητής κάλυψης (π.χ. ιδιοκτησία, διακοπή εργασιών). Στη συνέχεια, θα πρέπει να αξιολογηθεί τι είδους κινδύνους μπορεί να καλύψει ο ιδιωτικός ασφαλιστικός τομέας, και σε ποιο βαθμό. Επιπλέον, η αξιολόγηση σχετικά με την ένταση που η κλιματική αλλαγή πλήττει τα περιουσιακά στοιχεία στις ώριμες ασφαλιστικές αγορές αποτελεί σημαντικό βήμα για τον περιορισμό του χάσματος προστασίας. Σκοπός της αξιολόγησης της ζημιάς, που μπορεί να επιφέρει η κλιματική αλλαγή σε περιουσιακά στοιχεία, είναι να διασφαλίζει ότι το κόστος των ασφαλιστικών προϊόντων δεν θα είναι υψηλό, καθώς σε άλλη περίπτωση θα περιοριζόταν ο αριθμός των νοικοκυριών ή επιχειρήσεων που θα μπορούν να καταβάλλουν χρηματικά ποσά για ασφαλιστική κάλυψη. Το ζήτημα αυτό έχει σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις, καθώς τα ανασφάλιστα ή υποασφαλισμένα τμήματα της κοινωνίας, σε ευάλωτες περιοχές, ενδέχεται να μην μπορέσουν ποτέ να ανακάμψουν οικονομικά μετά από καταστροφές από ακραία καιρικά φαινόμενα. Σε αυτή την περίπτωση, τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνουν περαιτέρω το κενό προστασίας.

Πανευρωπαϊκές δράσεις για τη μείωση του ασφαλιστικού κενού

Η μελέτη αναφέρεται και στις δράσεις περιορισμού του κενού προστασίας, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. H νέα στρατηγική προσαρμογής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2021 περιλαμβάνει την αξιολόγηση του βαθμού διείσδυσης της ασφάλισης στις φυσικές καταστροφές λόγω κλιματικής αλλαγής στα κράτη μέλη της ΕΕ, ενώ παράλληλα ενισχύει τον διάλογο μεταξύ ασφαλιστών, φορέων χάραξης πολιτικής και άλλων ενδιαφερομένων, με σκοπό τον εντοπισμό και την προώθηση των βέλτιστων πρακτικών για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) ανέπτυξε ένα πιλοτικό πρόγραμμα ελέγχου για τη μέτρηση και την παρακολούθηση του κενού ασφαλιστικής προστασίας από φυσικές καταστροφές. Το πρόγραμμα ελέγχου έχει ως στόχο να βοηθήσει στη χάραξη πολιτικής για τη μείωση του χάσματος προστασίας από την κλιματική αλλαγή. Επίσης, μπορεί να εντοπίσει τις περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο και από πού προέρχεται το χάσμα προστασίας, καθώς και να προωθήσει μια επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση για την αποτελεσματική διαχείριση του χάσματος προστασίας με βάση την πληροφόρηση.

Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, η μείωση του χάσματος προστασίας αποτελεί βασική πρόκληση για την κοινωνία, με τη λήψη μέτρων, τόσο σε εθνικό ή/και περιφερειακό επίπεδο (από τις δημόσιες αρχές, τον ασφαλιστικό τομέα, τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες), να αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Η διαθεσιμότητα κλιματικών δεδομένων καθώς και ο σχεδιασμός κατάλληλων ασφαλιστικών λύσεων, μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την κατανόηση των κινδύνων και, ως εκ τούτου, να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του χάσματος προστασίας.

1) Miller & Swann, 2016.
2) World Bank Group, 2019.
3) Τα ομόλογα καταστροφής παρέχουν τη δυνατότητα σε μεγάλους ασφαλιστικούς οργανισμούς να αντλούν χρηματοδοτήσεις κατά την πραγματοποίηση ενός συγκεκριμένου ασφαλιστικού γεγονότος.

Ακολουθήστε την ασφαλιστική αγορά στο Google News