Η πορεία της Ελλάδας, σύμφωνα με την EBRD
Έκθεση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Αναδιάρθρωσης και Ανάπτυξης (EBRD)
Καλύτερη διακυβέρνηση, καλύτερες οικονομίες
Η χρηστή διακυβέρνηση έχει σημασία. Έχει σημασία σε επίπεδο των χωρών, υποεθνικών περιφερειών και επιχειρήσεων. Και έχει σημασία για την ευημερία των ανθρώπων.
Η φετινή έκθεση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Αναδιάρθρωσης και Ανάπτυξης (EBRD) Transition Report παρουσιάζει τις τάσεις της διακυβέρνησης, δείχνοντας ότι η χρηστή διακυβέρνηση είναι σημαντική για την οικονομική ανάπτυξη, την ποιότητα ζωής και το φυσικό περιβάλλον.
Η ετήσια ανάλυση της EBRD περιλαμβάνει επίσης μια μακροοικονομική επισκόπηση των περιφερειών όπου δραστηριοποιείται και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που έγιναν κατά το παρελθόν έτος. Έχει ενδιαφέρον να δούμε όσα επισημαίνει για την πορεία της Ελλάδας κατά το περασμένο έτος.
Τι αναφέρει η έκθεση για την Ελλάδα
Οι οικονομικοί δείκτες συνεχίζουν να βελτιώνονται. Η οικονομική ανάκαμψη, η οποία ξεκίνησε το 2017,συνεχίστηκε το 2018 και το πρώτο εξάμηνο του 2019, αλλά με σχετικά μέτριο ρυθμό. Το οικονομικό κλίμα έχει βελτιωθεί αισθητά από τον Μάιο του 2019, φτάνοντας το υψηλότερο σημείο των τελευταίων12 ετών και η ανεργία έχει μειωθεί κάτω από το 17% τοις εκατό.
Σημαντικές μεταρρυθμίσεις έχουν προχωρήσει. Η προηγούμενη κυβέρνηση προχώρησε ικανοποιητικά με την επίτευξη συγκεκριμένων μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων έως τα τέλη του 2018, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους πιστωτικούς φορείς να προχωρήσουν σε μέτρα ελάφρυνσης του χρέους ύψους € 970 εκατ., ενώ η νέα κυβέρνηση έχει ήδη προχωρήσει σε σημαντικές δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, αλλαγές στην αγορά εργασίας και την διακυβέρνηση.
Οι έλεγχοι κεφαλαίου έχουν αρθεί πλήρως. Από τον Σεπτέμβριο του 2019, αυτό το μέτρο έβαλε τέλος σε περισσότερο από τέσσερα χρόνια περιορισμών στην ελεύθερη ροή κεφαλαίων.
Βασικές προτεραιότητες για το 2020
Απαιτείται περαιτέρω πρόοδος για τη μείωση των μη αποτελεσματικών εκθέσεων (NPEs). Νέα εργαλεία είναι ήδη σε χρήση ή προετοιμάζονται, συμπεριλαμβανομένου ενός καθεστώτος προστασίας περιουσιακών στοιχείων, και πρέπει να χρησιμοποιηθούν εντατικά για να βοηθήσουν τις τράπεζες να μειώσουν το επίπεδο των NPE από τα σημερινά υπερβολικά υψηλά επίπεδα.
Οι κυριότερες ιδιωτικοποιήσεις πρέπει να γίνουν έγκαιρα. Το βασικό βραχυπρόθεσμο έργο είναι το Ελληνικό (πρώην αεροδρόμιο της Αθήνας), το οποίο έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίσει την οικονομία, αλλά και άλλα σημαντικά περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει επίσης να τεθούν προς πώληση εγκαίρως.
Απαιτούνται επειγόντως μεταρρυθμίσεις στη διακυβέρνηση. Η κατάταξη της Ελλάδας σε μέτρα διακυβέρνησης παγκοσμίως δεν είναι καλή, αντικατοπτρίζοντας πολλά χρόνια αδύναμης δημόσιας διοίκησης, προβλήματα στο δικαστικό σώμα και ανεπαρκή πρότυπα εταιρικής διακυβέρνησης. Η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να προωθήσει ταχέως τα σχέδιά της για μεταρρυθμίσεις σε αυτούς τους τομείς.
Μακροοικονομικές επιδόσεις
Η οικονομική ανάπτυξη συνεχίστηκε με μέτριο ρυθμό. Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,9% το 2018. Η ιδιωτική κατανάλωση συνέχισε να έχει θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη και οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας ήταν ενθαρρυντικές, ενώ η ανεργία μειώθηκε στο 16,9% (εποχικά διορθωμένη) τον Ιούλιο του 2019 – σε ποσοστό ακόμα πολύ υψηλό σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά το χαμηλότερο από το 2011. Η οικονομική ανάκαμψη έχει ευρεία βάση, με τις υπηρεσίες να αποτελούν τον κύριο μοχλό.
Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2019, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,5% ετησίως, καθώς οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένου του τουριστικού κλάδου) και η δημόσια κατανάλωση κινούνται προς θετική κατεύθυνση. Οι επενδύσεις παραμένουν αδύναμες, με τις ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου να πέφτουν σε διψήφια επίπεδα το 2018 και τις καθαρές επενδύσεις (ακαθάριστες επενδύσεις μείον τις αποσβέσεις) να είναι ακόμη έντονα αρνητικές. Ωστόσο, όλα τα κύρια στοιχεία των επενδύσεων, εκτός από τις επενδύσεις σε μεταφορικό εξοπλισμό και σε όπλα, αυξάνονται και αναμένεται να αυξηθούν περαιτέρω βραχυπρόθεσμα. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις παρουσιάζουν ανοδική τάση από το 2015, φθάνοντας τα €3,7 δισ. το 2018, έναντι λιγότερων από €1,2 δισ. το 2015, με περαιτέρω έντονες εισροές (2,5 δισ.) τους πρώτους επτά μήνες του 2019.
Το δημοσιονομικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο εισαγωγών εξαγωγών παραμένουν ενθαρρυντικά. Το πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα έφτασε το 4,3% του ΑΕΠ το 2018, ξεπερνώντας σημαντικά τον στόχο του 3,5%. Μια δέσμη επεκτατικών δημοσιονομικών μέτρων, εγκρίθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση, τον Μάιο του 2019, αλλά η ανάκαμψη της οικονομίας και η ενισχυμένη είσπραξη εσόδων θα εξασφαλίσουν την επίτευξη του στόχου και για το 2019.
Εν τω μεταξύ, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε από -0,8% του ΑΕΠ το 2017 σε -3,4% του ΑΕΠ το 2018, παρά τη συνεχιζόμενη ανοδική τάση στις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, αλλά αντισταθμίζεται από τις προαναφερθείσες θετικές εξελίξεις.
Η πρόσβαση στην κεφαλαιαγορά βελτιώθηκε εν μέσω αύξησης της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας. Η κυβέρνηση εξέδωσε πολλά ομόλογα το 2019, συμπεριλαμβανομένου ενός επταετούς ομολόγου ύψους 2,5 δισ. Ευρώ τον Ιούλιο του 2019, με απόδοση μόλις 1,9% (κάτω από τις αποδόσεις των αμερικανικών κρατικών ομολόγων). Η χαμηλή απόδοση αντανακλά όχι μόνο τις παγκόσμιες χρηματοοικονομικές συνθήκες, αλλά και τη βελτίωση της θέσης της Ελλάδας μεταξύ των πιστωτών τα τελευταία χρόνια.
Τον Μάρτιο του 2019, η Moody’s αύξησε την βαθμολόγηση της Ελλάδας κατά δύο επίπεδα σε Β1 και τον Οκτώβριο του 2019, η Standard & Poor’s αναβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας από Β + σε ΒΒ-, λαμβάνοντας υπόψη τους μειωμένους δημοσιονομικούς κινδύνους και την άρση των κεφαλαιακών ελέγχων. Παρόλ’ αυτά, όλοι οι μεγάλοι οργανισμοί αξιολόγησης εξακολουθούν να έχουν στην Ελλάδα χαμηλά σε επενδυτική αξιολόγηση.
Η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη του ΑΕΠ είναι πιθανό να ενισχυθεί ελαφρώς. Η τρέχουσα πρόβλεψή της EBRD είναι ότι η οικονομία θα αυξηθεί κατά 2,0% το 2019 και 2,4% το 2020. Οι κύριοι μοχλοί ανάπτυξης είναι πιθανότατα οι εξαγωγές και ο ισχυρότερος αντίκτυπος της ιδιωτικής κατανάλωσης ως αποτέλεσμα της απότομης βελτίωσης του οικονομικού κλίματος και της μείωσης των ποσοστών ανεργίας. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που συνδέονται με ενδεχόμενη επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομίας παραμένουν σημαντικοί. Στο εσωτερικό, η νέα κυβέρνηση έχει δεσμευτεί για μια φιλόδοξη μεταρρυθμιστική ατζέντα και οι επενδυτές θα προσπαθήσουν να δουν αν θα εκπληρωθούν οι υποσχέσεις και αν θα γίνουν σημαντικές βελτιώσεις στο επιχειρηματικό περιβάλλον. Εάν συμβεί αυτό, οι προοπτικές υψηλότερων ρυθμών ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα θα ενισχυθούν σημαντικά.
Σημαντικές εξελίξεις στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις
Σημαντικές μεταρρυθμίσεις έχουν προχωρήσει. Μετά την ολοκλήρωση του Τρίτου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής, τον Αύγουστο του 2018, η Ελλάδα βρίσκεται πλέον σε ένα καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας μετά το πρόγραμμα. Από τον Σεπτέμβριο του 2019, έχουν εκπονηθεί τρεις εκθέσεις ενισχυμένης παρακολούθησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με άλλα θεσμικά όργανα. Η τρίτη έκθεση, που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2019, παρουσίασε μια μικτή εικόνα. Σημειώθηκε πρόοδος σε τομείς ,όπως η μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα, η εταιρική διακυβέρνηση στις κρατικές επιχειρήσεις και η αγροτική μεταρρύθμιση, αλλά ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων είχε επιβραδυνθεί το 2019, με ανατροπές σε ορισμένους τομείς. Εν τω μεταξύ, η νέα κυβέρνηση, η οποία ανέλαβε καθήκοντα τον Ιούλιο του 2019, έχει θέσει τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και βελτιώσεις διακυβέρνησης στο επίκεντρο του προγράμματός της. Τον Σεπτέμβριο του 2019, υποβλήθηκε στη Βουλή ένα νομοσχέδιο με πολλές μεταρρυθμίσεις που προωθούν την ανάπτυξη.
Οι ιδιωτικοποιήσεις προχωρούν, αν και με κάποιες καθυστερήσεις. Η στρατηγική ιδιωτικοποίησης και η διοικητική μεταρρύθμιση Κρατικών Επιχειρήσεων υλοποιείται από το Ταμείο Ιδιωτικοποιήσεων και Επενδύσεων. Σημαντικές συμφωνίες που έγιναν κατά το παρελθόν έτος περιλαμβάνουν την πώληση του 66% του διαχειριστή συστημάτων μεταφοράς φυσικού αερίου, ΔΕΣΦΑ, η οποία έκλεισε στα τέλη του 2018, και την 20ετή παράταση της σύμβασης παραχώρησης του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών, η οποία ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2019. Άλλα μεγάλα έργα που βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο ή σε στάδιο προετοιμασίας περιλαμβάνουν την ανάπτυξη του Ελληνικού (πρώην αεροδρόμιο της Αθήνας) και την Εγνατία Οδό. Όσον αφορά το Ελληνικό, υποβλήθηκαν στις 4 Οκτωβρίου 2019 τελικές προτάσεις στο πλαίσιο διαγωνισμού για άδεια καζίνο και η κατασκευή αναμένεται να ξεκινήσει στις αρχές του 2020. Ωστόσο, άλλες ιδιωτικοποιήσεις αντιμετώπισαν καθυστερήσεις και η προτεινόμενη πώληση πλειοψηφικού ποσοστού στα Ελληνικά Πετρέλαια δεν κατάφερε να προσελκύσει προσφορές.
Οι κεφαλαιακοί έλεγχοι έχουν καταργηθεί πλήρως. Από την 1η Σεπτεμβρίου 2019 καταργήθηκαν όλοι οι εναπομείναντες περιορισμοί στη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό. Οι κεφαλαιακοί έλεγχοι εισήχθησαν τον Ιούνιο του 2015, αλλά έκτοτε χαλάρωσαν σταδιακά.
Ο χρηματοπιστωτικός τομέας εξακολουθεί να ανακάμπτει και μειώνονται οι μη εξυπηρετούμενες εκθέσεις NPEs. Ο τραπεζικός τομέας στο σύνολό του είναι κερδοφόρος, αλλά οι τράπεζες εξακολουθούν να επιβαρύνονται από εξαιρετικά υψηλά επίπεδα ΝΡΕ που ανήλθαν σε €75,4 δισ. ή 43,6% του συνόλου των δανείων τον Ιούνιο του 2019. Οι τέσσερις συστημικές τράπεζες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα χρησιμοποιώντας μια ποικιλία εργαλείων και σύμφωνα με τους στόχους που συμφωνήθηκαν με την Τράπεζα της Ελλάδος. Η νέα κυβέρνηση έχει αναπτύξει ένα σύστημα προστασίας περιουσιακών στοιχείων, το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2019. Αναμένεται να είναι λειτουργικό τους επόμενους μήνες. Στο πλαίσιο αυτού του καθεστώτος, θα δημιουργηθούν οχήματα ειδικού σκοπού για την έκδοση κρατικών εγγυημένων ομολόγων, επιτρέποντας στις τράπεζες να αποσύρουν μέρος των ΝPE από τους ισολογισμούς τους.
Περαιτέρω βελτιώσεις στο επιχειρηματικό περιβάλλον υλοποιήθηκαν. Σημαντικά βήματα που έγιναν το περασμένο έτος περιλαμβάνουν τις προσπάθειες για τον εξορθολογισμό των αδειών και των τελωνειακών διαδικασιών, την καθιέρωση των one-stop shops και την πρόοδο στον τομέα της μεταρρύθμισης του κτηματολογίου. Περαιτέρω μέτρα φιλικά προς τις επιχειρήσεις βρίσκονται στο επίκεντρο του προγράμματος της νέας κυβέρνησης. Ταυτόχρονα όμως, η κατάταξη της Ελλάδας στην αξιολόγηση διευκόλυνσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας της Παγκόσμιας Τράπεζας παραμένει χαμηλή σε σχέση με τα πρότυπα της ΕΕ και του ΟΟΣΑ, φθάνοντας στην 79η θέση (από 190 χώρες) στην έκθεση για το 2020 (επτά θέσεις χαμηλότερα από το προηγούμενο έτος) με σταθερά προβλήματα στην πίστωση, στην εγγραφή ιδιοκτησίας, στην υλοποίηση συμβάσεων και την αφερεγγυότητα.
Εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στη διακυβέρνηση. Βασικός πυλώνας του μεταμνημονιακού ενισχυμένου πλαισίου εποπτείας είναι η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και η δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους. Το περασμένο έτος έγιναν σημαντικά βήματα για τη βελτίωση της διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού στους δημόσιους οργανισμούς και την ανάπτυξη ενός πιο σύγχρονου συστήματος αξιολόγησης του προσωπικού. Η νέα κυβέρνηση σημείωσε ότι η μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης θα βρίσκεται στο επίκεντρο του προγράμματός της και έχει ήδη λάβει μέτρα για την ενοποίηση όλων των οντοτήτων που ελέγχουν και εποπτεύουν τις δραστηριότητες της κυβέρνησης.
