Πολλές μελέτες, με πιο πρόσφατη εκείνη του ΙΟΒΕ για την Επαγγελματική Ασφάλιση, καταδεικνύουν ότι ο 2ος και ο 3ος πυλώνας ασφάλισης (Επαγγελματικά Ταμεία και Ιδιωτική Ασφάλιση, αντίστοιχα) μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο, αφενός, εξασφαλίζοντας ένα ικανοποιητικό συμπληρωματικό εισόδημα κατά τη συνταξιοδότηση, αφετέρου, στηρίζοντας με τις επενδύσεις τους την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

Ωστόσο, και οι δύο πυλώνες παραμένουν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα στη χώρα μας, αντιπροσωπεύοντας, με δεδομένα του 2019, μόλις το 1% των εισφορών η επαγγελματική ασφάλιση και το 4% η ιδιωτική ασφάλιση, έναντι 95% του 1ου πυλώνα. Αντίστοιχα, το ενεργητικό των ΤΕΑ προαιρετικής ασφάλισης αντιστοιχεί σε μόλις 0,1% του ΑΕΠ, ενώ εκείνο της ιδιωτικής ασφάλισης κινείται γύρω στο 2,5%.

Τι εμπόδισε την ανάπτυξη του 2ου & 3ου πυλώνα στην Ελλάδα

Οι λόγοι για αυτή την υστέρηση είναι πολλοί. Στη μελέτη του ΙΟΒΕ για την Επαγγελματική Ασφάλιση καταγράφονται μία σειρά από εμπόδια που περιόρισαν σε βάθος χρόνου την ανάπτυξη του θεσμού των ΤΕΑ στην Ελλάδα και που εύκολα μπορεί να αναγνωρίσει κανείς ότι είναι τα ίδια που περιόρισαν και την ανάπτυξη του 3ου πυλώνα, δηλαδή της ιδιωτικής ασφάλισης:

ο ιστορικά γενναιόδωρος πρώτος δημόσιος πυλώνας ασφάλισης με υψηλά προ-κρίσης ποσοστά αναπλήρωσης (το 2009, ήταν 95,7%, έναντι 60,8% του μ.ο. του Ο.Ο.Σ.Α., το 2013 μειώθηκε στο 64%, έναντι 57,9%, και το 2019 μειώθηκε περαιτέρω και προσέγγισε τον μ.ο. του Ο.Ο.Σ.Α., 49,9%)^.
η κάλυψη ελλειμμάτων από τον κρατικό προϋπολογισμό^.
η χαμηλή εμπιστοσύνη σε συμπληρωματικούς θεσμούς ασφάλισης
–απότοκα εν πολλοίς και τα τρία των ιδεολογικών αγκυλώσεων, από τις οποίες, δυστυχώς, η ελληνική κοινωνία δεν έχει καταφέρει να ξεφύγει.

Ταυτόχρονα, όπως επισημαίνεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ, η ίδια η δομή της ελληνικής οικονομίας αποτέλεσε τροχοπέδη, με κύρια χαρακτηριστικά το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, τα υψηλά ποσοστά μη εξαρτημένης εργασίας, το υψηλό φορολογικό βάρος της εργασίας, το ασταθές φορολογικό πλαίσιο, το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης, τα χαμηλά ποσοστά αποταμίευσης (καθόλου τυχαίο ότι η Ελλάδα είναι δεύτερη από το τέλος σε ιδιωτική δαπάνη για ασφαλιστικές υπηρεσίες, όπως φαίνεται και στο γράφημα 1), η χαμηλή εμπιστοσύνη των νοικοκυριών προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα και, τέλος, η κατακόρυφη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος λόγω της κρίσης και του αυξημένου κόστους διαβίωσης (βλ. γράφημα 2).

Επαγγελματικά Ταμεία & Ιδιωτική Ασφάλιση: Κοινά προβλήματα και προοπτικές

Πώς φορολογούνται ο 2ος & ο 3ος πυλώνας στη χώρα μας και…

Η φορολογική αντιμετώπιση των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων, αν και δεν είναι ο μοναδικός, είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη τόσο του 2ου όσο και του 3ου πυλώνα ασφάλισης.

Από τη μελέτη του ΙΟΒΕ αντλούμε ενδιαφέροντα στοιχεία (βλ. πίνακα 1) για το πώς φορολογούνται ο 2ος και ο 3ος πυλώνας στη χώρα μας αλλά και τι ισχύει διεθνώς, ειδικά για τις εφάπαξ παροχές, για τις οποίες, όπως φαίνεται, δρομολογούνται εξελίξεις.

Είναι γεγονός ότι η έλλειψη ενός σταθερού φορολογικού πλαισίου λειτουργεί ανασταλτικά στην ανάπτυξη όχι μόνο του 2ου και του 3ου πυλώνα ασφάλισης, αλλά γενικότερα της ελληνικής οικονομίας.

Όσον αφορά τα ΤΕΑ, πάντως, το αφορολόγητο τόσο των εισφορών όσο και των εφάπαξ παροχών συνέβαλε σημαντικά στη μικρή αλλά συστηματική ανάπτυξή τους στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια.

Από την άλλη, οι ασφαλιστικές εταιρείες και οι συνεργάτες τους κλήθηκαν να εργαστούν σε ένα πιο δυσμενές περιβάλλον, λόγω της απουσίας φορολογικών κινήτρων και της άνισης φορολογικής μεταχείρισης όσον αφορά τις εφάπαξ παροχές των ομαδικών ασφαλιστηρίων, οι οποίες φορολογούνται.

Και μπορεί η ασφαλιστική αγορά να διαμαρτύρεται για την απουσία φοροαπαλλαγών και την άνιση μεταχείριση σε σχέση με τα ΤΕΑ, ωστόσο, εκείνο που έχει μπει στο τραπέζι των συζητήσεων δεν είναι η διεύρυνση των φοροαπαλλαγών.

Τόσο ο Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, κ. Πάνος Τσακλόγλου, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της μελέτης του ΙΟΒΕ, όσο και οι συνάδελφοί του υπουργοί Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, κ. Κωστής Χατζηδάκης, και Οικονομικών, κ. Χρήστος Σταϊκούρας, μιλώντας στο 3ο Συνέδριο της ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α., τόνισαν, ότι το καθεστώς φορολόγησης ειδικά των εφάπαξ παροχών θα πρέπει να επανεξεταστεί και να τεθούν κάποια όρια.

Με αυτό συμφωνεί και η μελέτη του ΙΟΒΕ, όπου τονίζεται σχετικά ότι «η θέσπιση καθολικών, νομικά κατοχυρωμένων ορίων στην εφαρμογή των φορολογικών κινήτρων για τις εφάπαξ παροχές κρίνεται σημαντική, γιατί το κενό αυτό ενισχύει τον κίνδυνο να στιγματιστεί ο θεσμός της επαγγελματικής ασφάλισης ως ένα πεδίο με αδιαφανείς κανόνες και να πληγεί η αξιοπιστία του».

Επιπλέον, υποτίθεται ότι τα χρήματα που εισπράττει κάποιος ως εφάπαξ θα πρέπει να συμβάλλουν στη διαβίωσή του για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Στις περισσότερες περιπτώσεις γίνονται «αυτοκίνητα για τον γιο ή σπίτι για την κόρη», όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Τσακλόγλου. Βέβαια, να σημειωθεί εδώ ότι η αγορά ενός σπιτιού σε καμία περίπτωση δεν είναι κακή επιλογή, αφού η ιδιοκατοίκηση ή/και η κατοχή ακινήτου/ων αναγνωρίζεται πλέον -και όχι τυχαία- ως ο 4ος πυλώνας ασφάλισης, καθώς μπορεί να προσφέρει μία επιπλέον ασφάλεια στον κάτοχό τους.

…τι συμβαίνει διεθνώς

Για να επανέλθουμε στη φορολόγηση των εφάπαξ παροχών, η διεθνής εμπειρία έχει να προσφέρει πολλές εναλλακτικές για τη φορολόγησή τους. Όπως διαβάζουμε στη μελέτη του ΙΟΒΕ, στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ παρέχονται φορολογικά κίνητρα εντός ορισμένων ορίων και η φορολόγηση του εφάπαξ πάνω από αυτά τα όρια.

Ειδικότερα, το ΙΟΒΕ προτείνει ο προσδιορισμός αυτών των ορίων για την περίπτωση της Ελλάδας να γίνει κατόπιν εξέτασης των αντίστοιχων ορίων σε άλλες χώρες, λαμβάνοντας υπόψη τρεις διαστάσεις:

Σύνδεση των κινήτρων με όρια ελάχιστης ηλικίας (π.χ. Βέλγιο, Γερμανία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Ν. Κορέα) ή ελάχιστης διάρκειας καταβολής εισφορών (π.χ. Γερμανία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Ν. Κορέα, Τουρκία).
Εφαρμογή ορίων στις ετήσιες έκτακτες/τακτικές εισφορές που είναι επιλέξιμες για τα κίνητρα, ως % του δηλωμένου ακαθάριστου ετήσιου εισοδήματος του ασφαλισμένου (π.χ. Γαλλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Ολλανδία, Ισραήλ, Κολομβία, Μεξικό, Ν. Κορέα) και ως απόλυτο μέγεθος (π.χ. Σλοβακία, ΗΠΑ).
Εφαρμογή ανώτατου ποσού (π.χ. Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισλανδία, Χιλή) ή/και ποσοστού (π.χ. Ισπανία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο) του συνολικού κουμπαρά που δύναται να καταβληθεί ως εφάπαξ παροχή με ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση.

Αν αυτές οι εναλλακτικές φορολόγησης μπορούν να εφαρμοστούν και στην περίπτωση του 3ου πυλώνα, εξασφαλίζοντας μία ίση φορολογική μεταχείριση είναι ένα ερώτημα που καλείται να απαντήσει ο κλάδος.

Στη μελέτη του ΙΟΒΕ, πάντως, αναφέρεται σχετικά ότι «η συμπληρωματικότητα με τον τρίτο πυλώνα κρίνεται σκόπιμο να ενισχυθεί μέσα από απλοποίηση του πλαισίου φορολόγησης και εφαρμογή πρόσθετων φορολογικών κινήτρων για τον τρίτο πυλώνα (Πισσαρίδης et al. 2020, ΙΟΒΕ 2019), προκειμένου να υπάρχουν συνέργειες μέσω της περαιτέρω ανάπτυξης της αποταμιευτικής συνείδησης των νοικοκυριών και της εγχώριας κεφαλαιαγοράς».

Δήμητρα Καζάντζα

Διαβάστε επίσης:
Πολυεργοδοτικά ταμεία: Νέος δρόμος ανάπτυξης εργασιών για τις ασφαλιστικές εταιρείες

Ακολουθήστε την Ασφαλιστική Αγορά στο Google News