Εγκαταστάσεις Aνακυκλώσιμων: Γιατί οι Ασφαλιστικές δεν ενδιαφέρονται για την κάλυψή τους;

Ο Παναγιώτης Στρατής, Οικονομολόγος, Μέτοχος του Γραφείου Πραγματογνωμόνων «Πασκάλ & Στρατής Α.Ε.», εξηγεί γιατί οι Ασφαλιστικές δεν ενδιαφέρονται για την κάλυψη των Εγκαταστάσεων Aνακυκλώσιμων Aποβλήτων.

Τους δεκατέσσερις τελευταίους μήνες, έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα δώδεκα φωτιές σε επιχειρήσεις συγκέντρωσης, διαλογής και ανακύκλωσης στερεών αποβλήτων. Συγκεκριμένα:

• Στις 6/7/19 στο Λασίθι της Κρήτης.
• Στις 30/8/19 στην Πρέβεζα.
• Στις 14/10/19 στην Εθνική οδό Θεσσαλονίκης – Κιλκίς.
• Στις 17/12/19 στη ΒΙΠΕ ΠΑΤΡΩΝ.
• Στις 14/1/20 στο Μπολάτι Κορινθίας.
• Στις 17/3/20 στην Εθνική οδό Λάρισας – Καρδίτσας.
• Στις 8/4/20 στο Μενίδι Αττικής.
• Στις 15/5/20 στην Αυλίδα Χαλκίδος.
• Στις 14/5/20 στον Ασπρόπυργο Αττικής.
• Στις 19/5/20 στη Μάνδρα Αττικής.
• Στις 15/8/20 στη Μεταμόρφωση Αττικής.
• Στις 21/8/20 στη Θεσσαλονίκη.

Στο ερώτημα αν πρόκειται για τυχαία ή σκοπούμενα γεγονότα δεν μπορεί να δοθεί απάντηση. Απάντηση για κάθε ένα γεγονός ξεχωριστά δίνεται από την Πυροσβεστική Υπηρεσία, η οποία συγκεντρώνει στοιχεία και πραγματοποιεί έρευνα ως προς τις αιτίες εκδήλωσής των. Όμως, προβληματισμό δημιουργούν τα πολλά αυτά γεγονότα πυρκαγιών σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα σε επιχειρήσεις του αυτού αντικειμένου.

Εκτός από τον προβληματισμό, τα πολλά αυτά γεγονότα δημιουργούν και προκλήσεις έρευνας, ώστε να εξεταστούν:

• Οι συνθήκες αποθήκευσης και πυρασφάλειας των εγκαταστάσεων ανακυκλώσιμων αποβλήτων.
• Οι κύριοι παράγοντες πρόκλησης των πυρκαγιών στις εγκαταστάσεις αυτές.
• Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πυρκαγιών που, όπως προαναφέρθηκε, με μεγάλη συχνότητα εκδηλώνονται στις εγκαταστάσεις αυτές.

Οι συνθήκες αποθήκευσης και πυρασφάλειας

Ως προς τις συνθήκες αποθήκευσης των αποβλήτων στις εγκαταστάσεις συγκέντρωσης, διαλογής και ανακύκλωσής των, υπάρχουν παγκοσμίως διάφορες οδηγίες, που αφορούν τόσο τις τοποθεσίες όσο και τα ύψη και τις αποστάσεις των σωρών συγκέντρωσής των.

Οι οδηγίες ως προς τις τοποθεσίες επικεντρώνονται στην κατάλληλη χωροθέτηση κατασκευής και λειτουργίας της εγκατάστασης, ενώ στους σωρούς των αποβλήτων επικεντρώνονται στους όγκους των αλλά και την απόσταση μεταξύ των, ώστε να αποφεύγεται η μετάδοση πυρκαγιάς αλλά και να διευκολύνεται η ασφαλής και αποτελεσματική πυρόσβεση.

Βέβαια, τα παραπάνω δεν μπορούν να ληφθούν ως κατευθυντήριες γραμμές, διότι στην πράξη τα εφαρμοζόμενα σχετίζονται βασικά με το είδος του υλικού των αποβλήτων, την επικινδυνότητά του, αλλά και τους διατιθέμενους χώρους αποθήκευσής του σε μία εγκατάσταση συγκέντρωσης, διαλογής και ανακύκλωσης.

Στην Ελλάδα η εμπειρία είναι απογοητευτική. Οι εξωτερικοί χώροι της πλειονότητας των εγκαταστάσεων διαλογής και αποθήκευσης των αποβλήτων είναι υπερπλήρεις, με αποτέλεσμα αποστάσεις μεταξύ των σωρών να μην κρατούνται αλλά, αντιθέτως μάλιστα, να αποθηκεύονται παραλαμβανόμενα προς ανακύκλωση υλικά ακόμα και εντός των χώρων επεξεργασίας των, με ό,τι κινδύνους αυτό συνεπάγεται.
Επίσης, έχει παρατηρηθεί να αποθηκεύονται οικιακά απόβλητα δίπλα σε βιομηχανικά – βιοτεχνικά απόβλητα.

Τους κινδύνους αυτούς αξιολογούν οι Ασφαλιστικές Εταιρείες και δεν δείχνουν ενδιαφέρον για την Ασφαλιστική Κάλυψή των.

Ως προς τα μέτρα πυρασφάλισης, επειδή οι πυρκαγιές σε τόπους συγκέντρωσης αποβλήτων για διαλογή και ανακύκλωση έχουν μεγάλες επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία, πρέπει να περιλαμβάνουν αξιολόγηση και κατάταξη κινδύνου με παράλληλη στόχευση ενεργειών, σχεδιασμό και οργάνωση.

Η αξιολόγηση και κατάταξη κινδύνου βασίζεται στη στατιστική συχνότητα εμφάνισης πυρκαγιών στο συγκεκριμένο είδος ή είδη υλικών προς διαλογή και ανακύκλωση.

Η στόχευση ενεργειών, ο σχεδιασμός και η οργάνωση σε συνδυασμό με τα διατιθέμενα και προβλεπόμενα μέσα πυρόσβεσης από την επιχείρηση εστιάζουν στην ανίχνευση έναρξης φωτιάς, στην άμεση επέμβαση κατά την εκδήλωση γεγονότος βάσει σχεδίου έκτακτης ανάγκης, στη διευκόλυνση πρόσβασης σε πυροσβεστικά μέσα, στις δράσεις κατά τη διάρκεια εξέλιξης του γεγονότος, αλλά και στις δράσεις μετά την κατάσβεση της φωτιάς.

Οι κύριοι παράγοντες πρόκλησης πυρκαγιών

Για τις περισσότερες πυρκαγιές που έχουν συμβεί στη χώρα μας σε εγκαταστάσεις συγκέντρωσης, διαλογής και ανακύκλωσης αποβλήτων, η αιτία είναι άγνωστη.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η καύση των υλικών, συγκεντρωμένων σε μεγάλες ποσότητες, λόγω της δυσκολίας κατάσβεσης διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα και συνήθως είναι ολική, με αποτέλεσμα τα όποια στοιχεία προσδιορισμού της αιτίας έναρξης να μην είναι αξιοποιήσιμα.

Στις συνήθεις αιτίες πρόκλησης πυρκαγιών στις εγκαταστάσεις αυτές περιλαμβάνονται η αυτοανάφλεξη του υλικού, οι ανθρώπινες ενέργειες περιλαμβανομένου του εμπρησμού, οι λειτουργικές αστοχίες των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων, η υπερθέρμανση λαμπτήρων, καθώς και η διαφυγή σπινθήρων από τα οχήματα μεταφοράς κατά τη διάρκεια εκφόρτωσης των υλικών στους σωρούς εναπόθεσης.

Πρόσθετα, ο κλάδος ανακύκλωσης βρίσκεται σε δύσκολη θέση λόγω της πτώσης των τιμών στα ανακυκλωμένα υλικά, με αποτέλεσμα να παρατηρείται σχετική αδιαφορία φύλαξης και επόπτευσης των προς ανακύκλωση συγκεντρωμένων υλικών στους υπαίθριους χώρους, όπου βρίσκουν την ευκαιρία και εισέρχονται άτομα συνήθως από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες αναζητώντας υλικά προς πώληση, τα οποία αποσπούν χρησιμοποιώντας συσκευές επικίνδυνες για έναρξη φωτιάς.

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Οι ενάρξεις των πυρκαγιών στις παραπάνω εγκαταστάσεις είναι συχνές, δύσκολα σβήνουν και έχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι επιπτώσεις αφορούν τον αέρα, το νερό και το έδαφος. Υπάρχουν, δηλαδή, οικολογικές επιπτώσεις από την ίδια την πυρκαγιά, αλλά και από τα διατιθέμενα υλικά προς κατάσβεσή της. Όπως υπάρχουν και οικονομικές επιπτώσεις από το κόστος αποκατάστασης ζημιών του περιβάλλοντος, αλλά και το κόστος αντιμετώπισης της πυρκαγιάς. Δεν μπορεί παρά να αναδειχθεί και το κοινωνικό κόστος από επιπτώσεις στην υγεία, σωματική και ψυχική των ανθρώπων που έχουν εκτεθεί στις εκπομπές των καιόμενων υλικών.

Από πλευράς Πολιτείας, με το Προεδρικό διάταγμα 148/2009 ενσωματώθηκε στην Ελληνική Νομοθεσία η αντίστοιχη οδηγία 2004/35/ΕΚ για υποχρεωτική υπαγωγή στην ιδιωτική ασφάλιση των επικίνδυνων δραστηριοτήτων, όσον αφορά την περιβαλλοντική ευθύνη πρόληψης και αποκατάστασης ζημιών στο περιβάλλον.

Ως προς την ασφάλιση της Περιβαλλοντικής Ευθύνης των επιχειρήσεων, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε δημοσιευμένο έγγραφο του Συνηγόρου του Πολίτη, με ημερομηνία 4 Οκτωβρίου 2019 (Αρ. Πρωτ. 203271/48703/2019), το οποίο έχει ως θέμα την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας στις εγκαταστάσεις επιχείρησης ανακύκλωσης στον Ασπρόπυργο Αττικής, υπάρχει αναφορά στην οποία σημειώνεται μεταξύ άλλων επί λέξει: «Ανασταλτικοί ωστόσο παράγοντες για την ασφάλιση των επιχειρήσεων (κατ’ εφαρμογή του άρθρου 14 του ΠΔ 148/2009) είναι η έλλειψη παρακολούθησης και επιβολής κυρώσεων, δεδομένου ότι εξαιτίας αυτών δεν δημιουργούνται κίνητρα ούτε στις επιχειρήσεις ούτε στις Ασφαλιστικές Εταιρείες».

Στο ίδιο έγγραφο υπάρχουν και προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη με βάση τις οποίες κρίνεται μεταξύ άλλων αναγκαία η Νομοθετική Ρύθμιση, ώστε να περιλαμβάνει και την: «Ολοκλήρωση του νομοθετικού πλαισίου με την έκδοση της προβλεπόμενης Υπουργικής απόφασης στο άρθρο 14 του ΠΔ 148/09 για την υποχρεωτική ασφάλιση των εγκαταστάσεων έναντι περιβαλλοντικής ζημίας».

Σημειώνεται ότι το άρθρο 14 του ΠΔ 148/2009 αναφέρει τα ακόλουθα: «Οι φορείς εκμετάλλευσης των επαγγελματικών δραστηριοτήτων (…) προκειμένου να καλύψουν την ευθύνη τους που απορρέει από τις διατάξεις του παρόντος διατάγματος μπορούν να κάνουν χρήση χρηματοοικονομικής ασφάλειας (ιδιωτικής ασφάλισης καθώς και άλλων μορφών χρηματοοικονομικών εγγυήσεων), μέσω των κατάλληλων οικονομικών και χρηματοπιστωτικών φορέων, (…). Ο φορέας εκμετάλλευσης μεριμνά ώστε στους όρους ασφάλισης και άλλων μορφών χρηματοοικονομικών εγγυήσεων, να διασφαλίζεται με ένα εύλογο κόστος και με λογικές προϋποθέσεις, η κατά το δυνατόν πληρέστερη κάλυψη της αποκατάστασης των πιθανολογουμένων περιβαλλοντικών ζημιών (…)».

Πρωτοβουλίες της Πολιτείας ως προς τη Διαχείριση των Αποβλήτων και την Επιχορήγηση επενδυτικών σχεδίων βιώσιμης διαχείρισης αποβλήτων

α. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και ενέργειας έθεσε προς διαβούλευση με καταληκτική ημερομηνία 21 Αυγούστου 2020 το νέο «ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 2020 – 2030». Σύμφωνα με την εισαγωγική του αναφορά:

«Το Εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ) είναι στρατηγικός και πολιτικός σχεδιασμός της χώρας για τη διαχείριση των αποβλήτων της. Η σύνταξη Σχεδίων Διαχείρισης αποτελεί υποχρέωση των κρατών μελών της ΕΕ και απορρέει από το άρθρο 28 της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα (L312). Το ΕΣΔΑ αφορά περίοδο δέκα (10) ετών και αξιολογείται κάθε πέντε (5) χρόνια και εφόσον απαιτείται αναθεωρείται, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον ν. 4685/2020 (Α΄92).
Το ισχύον ΕΣΔΑ εγκρίθηκε με Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου, στις 15/12/2015 (ΠΥΣ 49 – Β΄ 174) και αφορά την περίοδο 2015 έως 2020.
Με το άρθρο 83 του ν. 4685/2020, προβλέπεται η διαδικασία σύνταξης του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων. Σύμφωνα με αυτό, το ΕΣΔΑ εγκρίνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, μετά από εισήγηση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αφού έχει προηγηθεί σχετική διαδικασία διαβούλευσης σύμφωνα και με τις σχετικές ευρωπαϊκές κατευθύνσεις».

Στόχος του ΕΣΔΑ, σύμφωνα με το κεφάλαιο εισαγωγής του, είναι:
«Ο βασικός στόχος του ΕΣΔΑ είναι η ανάπτυξη και ο καθορισμός στρατηγικής των πολιτικών, των στόχων, των κατευθύνσεων και των κατάλληλων μέτρων που αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας.
Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, έμφαση δίνεται στην πρόληψη και μείωση της παραγωγής αποβλήτων, στον περιορισμό της χρήσης των φυσικών πόρων βελτιώνοντας την αποδοτικότητά τους, με τελικό σκοπό τη μετάβαση σε μία κυκλική και αειφόρο οικονομία.
Για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας, την προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, το σχέδιο αυτό συνδυάζεται με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), στο πλαίσιο της μετάβασης σε μία κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη μέχρι το 2050».

β. Η ειδική γραμματεία διαχείρισης προγραμμάτων ΕΣΠΑ δημοσίευσε πρόγραμμα χρηματοδότησης επενδυτικών σχεδίων πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων. Το πρόγραμμα φέρει την ονομασία: «Περιβαλλοντικές Υποδομές: Ενίσχυση Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Αποβλήτων».

Από ό,τι προκύπτει από τη μελέτη των δύο αυτών κειμένων, πρόθεση της Πολιτείας είναι να μπει τάξη στις διαδικασίες συγκέντρωσης, διαλογής και ανακύκλωσης των αποβλήτων, με βάση και τις οδηγίες της ΕΕ, καθώς και η οικονομική ενίσχυση των εγκαταστάσεων Διαχείρισης Αποβλήτων με πόρους από το ΕΣΠΑ.

Εάν η πρόθεση παράξει αποτελέσματα, θα σημάνει και τη διευκόλυνση της συνεργασίας των Ασφαλιστικών Εταιρειών με τις Επιχειρήσεις συγκέντρωσης, διαλογής και ανακύκλωσης αποβλήτων, τόσο στις Ασφαλίσεις Περιουσίας όσο και στην Ασφάλιση Περιβαλλοντικής Ευθύνης.