Αγροτικές Ασφαλίσεις: Μια αγορά με περιθώρια ανάπτυξης

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 ένας σημαντικός αριθμός ασφαλιστικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα πρόσφερε ασφαλίσεις για την αγροτική παραγωγή για τους κινδύνους χαλαζόπτωσης, παγετού και θνησιμότητας του ζωικού κεφαλαίου.

Του Νίκου Κοντοβουνήσιου, Senior Insurance Management & Claims Consultant*

Παρόμοιες ενέργειες την εποχή εκείνη γινόταν και από αγροτικούς συνεταιρισμούς με την ίδρυση αλληλοασφαλιστικών οργανισμών που όμως λόγω των συνθηκών και της πολιτικής που ακολουθούσαν αδυνατούσαν να καλύψουν τις πραγματικές ασφαλιστικές ανάγκες των αγροτών.

Προκειμένου να ξεπεραστούν τα προβλήματα που είχαν ανακύψει το Κράτος ίδρυσε το Ταμείο Γεωργικής Ασφάλισης (Τ.Γ.Α.) με σκοπό την αντασφάλιση των αλληλoασφαλιστικών οργανισμών και της προσφοράς σε προαιρετική βάση ασφαλίσεων χαλαζόπτωσης και παγετού. Το 1954 το Τ.Γ.Α. συγχωνεύτηκε με την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας (Α.Τ.Ε.) η οποία στην συνέχεια ασκούσε κυρίαρχο ρόλο στις αγροτικές ασφαλίσεις.

Το έτος καμπής για τις αγροτικές ασφαλίσεις στην Ελλάδα ήταν το 1961 με την ίδρυση του Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων (Ο.Γ.Α.) (Ν.4169/1961) που είχε σκοπό την κοινωνική ασφάλιση των αγροτών και την προστασία τους έναντι απωλειών συνεπεία φυσικών κινδύνων.

Ο Ο.Γ.Α. κάλυπτε αυτόματα και υποχρεωτικά το σύνολο της αγροτικής παραγωγής της χώρας για τους κινδύνους της χαλαζόπτωσης και παγετού. Η ανάγκη ανάθεσης των αγροτικών ασφαλίσεων στον Ο.Γ.Α. προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι παρόλο την ύπαρξη της προαιρετικής ασφάλισης από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και τους αγροτικούς αλληλοασφαλιστικούς οργανισμούς, δεν είχε την προσδοκώμενη επιτυχία.

Ο Ο.Γ.Α. διέκοψε τη λειτουργία του στον τομέα των αγροτικών ασφαλίσεων το 1988 και παράλληλα το Κράτος ίδρυσε τον Ελληνικό Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛ.Γ.Α.) (Ν.1790/88), με σκοπό τη δημιουργία ενός πιο αποτελεσματικού συστήματος αγροτικών ασφαλίσεων διατηρώντας τον δημόσιο χαρακτήρα του.

Το έτος 2001 με τον νόμο 2945/01 δημιουργείται το ενιαίο εθνικό σύστημα προστασίας της αγροτικής δραστηριότητας με την ονομασία ¨ΗΣΙΟΔΟΣ¨.

Οι υπηρεσίες προστασίας της αγροτικής δραστηριότητας του νόμου αυτού παρέχονται από τα ακόλουθα νομικά πρόσωπα:

α) Τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛ.Γ.Α.).

β) Τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις και τους αλληλοασφαλιστικούς συνεταιρισμούς που συμμετέχουν στο ετήσιο πρόγραμμα γεωργικών ασφαλίσεων.

γ) Τον Οργανισμό Αντασφάλισης και Συντονισμού με το διακριτικό τίτλο “ΟΑΣΙΣ”.

Οι υπηρεσίες προστασίας της αγροτικής δραστηριότητας περιλαμβάνουν:

α) Την υποχρεωτική ασφάλιση καταστροφικών φυσικών κινδύνων από τον ΕΛ.Γ.Α., καθώς και την ενεργητική προστασία που ασκείται από τον Οργανισμό αυτόν σύμφωνα με το Ν. 2342/1995 (ΦΕΚ 208 Α΄).

β) Τις γεωργικές ασφαλίσεις. Οι ασφαλίσεις αυτές είναι προαιρετικές για τους παραγωγούς, πραγματοποιούνται από ασφαλιστικές επιχειρήσεις και αλληλοασφαλιστικούς συνεταιρισμούς, καλύπτουν κινδύνους που δεν καλύπτονται ή καλύπτονται μερικώς από τον ΕΛ.Γ.Α. και περιλαμβάνονται στο ετήσιο πρόγραμμα γεωργικών ασφαλίσεων.

γ) Την αντασφάλιση στον “ΟΑΣΙΣ” των νομικών προσώπων των περιπτώσεων α΄ και β΄.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Οργανισμός Αντασφάλισης όπως και ο συντονισμός της λειτουργίας και της δραστηριότητας των νομικών προσώπων των περιπτώσεων α΄ και β΄ δεν υλοποιήθηκε.

Ο ΕΛ.Γ.Α. διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε ένα τόσο σημαντικό τομέα για τη Χώρα, όσο ο αγροτικός, καθόσον υποστηρίζει και προστατεύει την αγροτική παραγωγή και περιουσία των ασφαλισμένων αγροτών.

Μέχρι το έτος 2009 κατέληξε να είναι ένας υπερχρεωμένος οργανισμός του Δημοσίου. Από το έτος 2010 σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία του ΕΛ.Γ.Α. και εν γένει σε όλο το σύστημα ασφάλισης της αγροτικής παραγωγής:

α) Το Ελληνικό Δημόσιο, σε εφαρμογή του άρθρου 33 του Ν.3889/10, ανέλαβε την αποπληρωμή των συσσωρευμένων δανειακών υποχρεώσεων του ΕΛ.Γ.Α. προς τις τράπεζες, συνολικού ύψους 3 δις ευρώ, καθόσον κατά τη σύναψή τους είχε οριστεί ως εγγυητής.

β) Ο ΕΛ.Γ.Α. αναδιοργανώθηκε με το νέο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο με το Ν.3877/10, με το οποίο επανακαθορίστηκαν όλες οι επιμέρους διαδικασίες ασφάλισης της αγροτικής παραγωγής, ο τρόπος υπολογισμού της ασφαλιστικής εισφοράς, οι καλυπτόμενοι κίνδυνοι, οι δικλίδες ασφαλείας, καθώς και κάθε άλλη λεπτομέρεια που αφορά στον κύκλο λειτουργίας του για την επίτευξη των σκοπών του.

Έτσι με τον Ν.3877/2010 οι υπηρεσίες προστασίας και ασφάλισης της αγροτικής δραστηριότητας συντονίζονται, παρακολουθούνται και ελέγχονται από την Διεύθυνση Διαχείρισης Κρίσεων και Κινδύνων στον Αγροτικό Τομέα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Οι υπηρεσίες προστασίας και ασφάλισης της αγροτικής δραστηριότητας παρέχονται από:

α) τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛ.Γ.Α.).

β) τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις, τους αλληλασφαλιστικούς συνεταιρισμούς και τα Ταμεία Αλληλοβοήθειας.

γ) τη Διεύθυνση Διαχείρισης Κρίσεων και Κινδύνων στον Αγροτικό Τομέα για τα προγράμματα της Πολιτικής Σχεδίασης Έκτακτης Ανάγκης και συναφείς υπηρεσίες που αφορούν στην ασφάλιση της αγροτικής παραγωγής και του αγροτικού κεφαλαίου.

Οι υπηρεσίες προστασίας της αγροτικής δραστηριότητας περιλαμβάνουν:

α) την υποχρεωτική ασφάλιση στον ΕΛ.Γ.Α. των κινδύνων που περιλαμβάνονται στους σχετικούς Κανονισμούς Ασφάλισης.

β) τις προαιρετικές για τους παραγωγούς ασφαλίσεις, με επιδοτούμενο ασφάλιστρο, που συνάπτονται με ασφαλιστικές επιχειρήσεις, αλληλοασφαλιστικούς συνεταιρισμούς ή άλλους ασφαλιστικούς φορείς, περιλαμβανομένου και του ΕΛ.Γ.Α. και που καλύπτουν κινδύνους που δεν καλύπτονται ή καλύπτονται μερικώς από την υποχρεωτική ασφάλιση της προηγούμενης περίπτωσης.

γ) τις καλύψεις που παρέχονται με τα Προγράμματα Κρατικών Ενισχύσεων που έχουν εγκριθεί από την Ε.Ε..

δ) την ενεργητική προστασία της αγροτικής παραγωγής, του φυτικού, ζωικού, αλιευτικού, υδατοκαλλιεργητικού και εγγείου κεφαλαίου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, που ασκείται από τον ΕΛ.Γ.Α. δυνάμει του ν. 2342/ 1995 «Ενεργητική προστασία της γεωργικής, κτηνοτροφικής και αλιευτικής παραγωγής και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 208 Α΄) όπως ο νόμος αυτός ισχύει κάθε φορά.

Οι ανωτέρω αλλαγές επέφεραν τη μείωση των υπέρογκων αποζημιώσεων που δίνονταν στους αγρότες, ύστερα από την καθιέρωση του ανώτατου πλαφόν, την καθιέρωση αντικειμενικών κριτηρίων αποζημίωσης και καταβολής της ασφαλιστικής εισφοράς, προκειμένου να αποφεύγονται οι παρερμηνείες και οι παρακάμψεις του νόμου ύστερα από πολιτικές παρεμβάσεις.

O διαφαινόμενος κίνδυνος είναι ο ΕΛ.Γ.Α. να μην είναι σε θέση να καλύψει τις μελλοντικές του υποχρεώσεις που αφορούν στην πληρωμή αποζημιώσεων προς τους αγρότες.

Το γεγονός αυτό απορρέει από:

α) τις σημαντικές χρονικές αποκλίσεις μεταξύ είσπραξης ασφαλιστικών εισφορών και πληρωμής αποζημιώσεων.

β) το μη σχηματισμό αποθεματικού.

γ) την αδυναμία εξασφάλισης της πληρότητας των εσόδων.

δ) την απουσία σύμβασης αντασφάλισης προκειμένου να μειωθεί περαιτέρω ο κίνδυνος αδυναμίας πληρωμής των αποζημιώσεων σε περίπτωση εκτεταμένων ζημιών.

Παρά τις προβλέψεις του νόμου, η Διεύθυνση Διαχείρισης Κρίσεων και Κινδύνων στον Αγροτικό Τομέα δεν έχει ακόμη συσταθεί.

Η Διεύθυνση Διαχείρισης Κρίσεων είναι η Υπηρεσία που θα έπρεπε να καθορίζει τους όρους και να θέτει τα δεδομένα για τα ασφαλιστικά συμβόλαια των αγροτών, να επεξεργάζεται και να αξιοποιεί τα στατιστικά δεδομένα που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή και τις ζημιές στις οποίες υπόκειται, να εκπονεί μελέτες για την τροποποίηση, βελτίωση των ασφαλιστικών καλύψεων από τον ΕΛ.Γ.Α., να πραγματοποιεί έρευνες για τα φυσικά φαινόμενα, παρέχοντας τεχνικές οδηγίες και συμβουλές στους αγρότες για την ενεργητική προστασία των καλλιεργειών τους και να καταθέτει το ετήσιο πρόγραμμα προαιρετικής ασφαλιστικής κάλυψης.

Παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση αρμοδιοτήτων στον ΕΛ.Γ.Α., προκειμένου να καλυφθούν σημαντικές λειτουργίες της Διεύθυνσης Διαχείρισης Κρίσεων και Κινδύνων και σε κάθε περίπτωση ο ΕΛ.Γ.Α . είναι αδύνατον να καλύψει όλες τις δράσεις – αρμοδιότητες της παραπάνω Διεύθυνσης. Για τον λόγο αυτό οι περισσότερες από αυτές δεν έχουν υλοποιηθεί, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλου κενού στην πολιτική που ασκείται στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης.

Αναγκαία η αλλαγή του μοντέλου ασφάλισης της αγροτικής δραστηριότητας, αξιοποιώντας όλα τα σύγχρονα εργαλεία της ασφαλιστικής επιστήμης αλλά και της τεχνολογίας.

Βρισκόμαστε σε μία περίοδο κατά την οποία το παραγωγικό μοντέλο της χώρας άρχισε να μπαίνει σε μία διαφορετική βάση και σε μία ορθολογική πολιτική. Είναι πλέον αναγκαία η αλλαγή του μοντέλου ασφάλισης της αγροτικής δραστηριότητας , αξιοποιώντας όλα τα σύγχρονα εργαλεία της ασφαλιστικής επιστήμης αλλά και της τεχνολογίας.

Γίνεται σαφές ότι απαιτείται από τον ΕΛ.Γ.Α. να εφαρμόζει τεχνικές, οικονομικές και αναλογιστικές μελέτες για το ύψος του ποσοστού του ασφαλίστρου, για την δημιουργία εσόδων, για κάθε κίνδυνο που ασφαλίζει και να εφαρμόζει δικαιότερους αναλογικά συντελεστές ασφαλίστρου σε διαφορετικές περιοχές και καλλιέργειες.

Η διαφαινόμενη ανάγκη για αλλαγή του κανονισμού του είναι έντονη, ο οποίος είναι πολύ παλιός και δεν εξυπηρετεί πλέον τις σύγχρονες ανάγκες των νέων μεθόδων καλλιέργειας και των κλιματικών αλλαγών.

Ένα ισορροπημένο σύστημα αγροτικής ασφάλισης έχει ανάγκη από αξιόπιστες και λεπτομερείς βάσεις δεδομένων προκειμένου να περιορίσει στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο τη δυσλειτουργία λόγω της ασύμμετρης πληροφόρησης που οδηγεί σε δυσμενείς επιλογές και σε κάποιο βαθμό σε ηθικό κίνδυνο.

Η μεταρρύθμιση του ΕΛ.Γ.Α. σε συνδυασμό με την αναδιάρθρωση του Εθνικού Συστήματος Προστασίας της Αγροτικής Δραστηριότητας πρέπει να είναι πάνω σε βάσεις που να εξασφαλίζουν πλήρως ότι η όλη λειτουργία θα συμβιβάζεται με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Είναι επιτακτική ανάγκη να υπάρξουν δράσεις που να αναληφθούν από τον υφιστάμενο υποστηρικτικό κρατικό μηχανισμό ώστε να προστατευτούν οι παραγωγοί έναντι απωλειών που προκαλούνται από ζημιές καταστροφικής φύσης.

Όμως είναι επίσης επιτακτική ανάγκη για ανάληψη δράσεων στα πλαίσια ενός δεύτερου μηχανισμού ώστε να διασφαλιστεί η δυνατότητα παροχής για μοντέρνα, οικονομικά εφικτά και επαρκή ασφαλιστικά προϊόντα που θα είναι πάντα διαθέσιμα στους παραγωγούς και θα διασφαλίζονται όλα τα απαραίτητα συστατικά που απαιτούνται για την επίτευξη υψηλότερου επιπέδου ασφαλιστικής κάλυψης, ομαλής λειτουργίας, εμπιστοσύνης αλλά και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

*Ο Νίκος Κοντοβουνήσιος  είναι εμπειρότατο στέλεχος της ασφαλιστικής αγοράς, με σημαντικές παραστάσεις στην αξιολόγηση ειδικών ασφαλιστικών κινδύνων και υψηλή εξειδίκευση στην αξιολόγηση και ανάληψη κινδύνων αγροτικών ασφαλίσεων.

Ξεκίνησε την καριέρα του το 1990 στην ασφαλιστική εταιρεία Φοίνιξ Γενικές Ασφάλειες της Ελλάδος και έκτοτε έχει εργαστεί σε διευθυντικές θέσεις σε μεγάλες ασφαλιστικές, αλλά και μεσιτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ελληνική αγορά.

Διαθέτει πολυετή εμπειρία στην ανάληψη μεγάλων Εμπορικών και Βιομηχανικών κινδύνων, αλλά και Ειδικών Κινδύνων. Μεταξύ των εταιρειών αυτών αναφέρονται, ενδεικτικά, οι Όμιλοι ERGO, Αγροτική Ασφαλιστική και Interamerican.

Έχει διατελέσει μέλος διαφόρων Επιτροπών της Ε.Α.Ε.Ε., όπως ενδεικτικά των Επιτροπών Περιουσίας και Μεταφορών.

Eίναι τακτικός εισηγητής του εκπαιδευτικού σεμιναρίου των Αγροτικών Ασφαλίσεων στο ΕΙΑΣ και είναι μέλος του Συνδέσμου Εκπροσώπων και Στελεχών Ασφαλιστικών Εταιρειών.