Α. Γαβρίλης: Ασφάλιση Περιβαλλοντικής Ευθύνης για ΑΠΕ

Του Αντώνη Γαβρίλη, Προέδρου Δ.Σ. Globalis Μεσίτες Ασφαλίσεων και Αντασφαλίσεων

Με μακρά εμπειρία στην ασφάλιση μεγάλων και ειδικών κινδύνων, όπως η περιβαλλοντική ευθύνη και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ο κ. Αντώνης Γαβρίλης αναλύει, στο άρθρο που ακολουθεί, το νομικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής ευθύνης, τους κινδύνους που αναφύονται και «την πιο αποτελεσματική μέθοδο μεταφοράς αυτού του κινδύνου: την ασφάλιση». Αφορμή ο νέος περιβαλλοντικός νόμος, ο οποίος επιτρέπει, μεταξύ άλλων, την εγκατάσταση και λειτουργία αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων σε προστατευμένες περιοχές NATURA. Για τον κ. Γαβρίλη το γεγονός αυτό αποτελεί πρόκληση για τον ασφαλιστικό διαμεσολαβητή και του επιτρέπει να αναδείξει τον ρόλο του ως ουσιαστικού συμβούλου.

Εισαγωγή

Πρόσφατα η Βουλή ψήφισε την ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την προστασία του περιβάλλοντος. Από μόνος του ο παραπάνω τίτλος είναι ερέθισμα για δημιουργική σκέψη, για το πώς η νέα νομοθεσία θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για νέες εργασίες για την ασφαλιστική βιομηχανία. Είναι όμως ένα καλό εφαλτήριο για τον εμπλουτισμό της φαρέτρας των ασφαλιστικών διαμεσολαβητών με προϊόντα που αναδεικνύουν τον ρόλο τους ως ουσιαστικών συμβούλων.

Η πρόκληση καθίσταται ακόμα πιο σημαντική, διότι επιτρέπεται πλέον, με όρους που θα συγκεκριμενοποιηθούν, η εγκατάσταση και λειτουργία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας – Α.Π.Ε. (αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων) σε προστατευμένες περιοχές NATURA.

Οι περιοχές (ή «τόποι») Natura 2000 αποσκοπούν στην προστασία των περιοχών που θεωρούνται βασικές για επιλεγμένα είδη χλωρίδας και πανίδας. Πρόκειται για είδη και οικοτόπους που θεωρούνται ευρωπαϊκής σημασίας, επειδή τα είδη που ζούν ή φύονται σ’ αυτές απειλούνται με εξαφάνιση.

Πλαίσιο ευθύνης

H οδηγία 2004/35/ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη που με το ΠΔ 148/2009 ενσωματώθηκε στο Εθνικό Δίκαιο αποτελούν το νομικό πλαίσιο σχετικά με την περιβαλλοντική προστασία και την περιβαλλοντική ευθύνη. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» έχει σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας με εύλογο κόστος για την κοινωνία.
Ζημία
«Σαν “ζημία” νοείται η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο που μπορεί να συμβεί άμεσα ή έμμεσα».

Η οδηγία αφορά τη ζημία στο περιβάλλον, και όχι τη ζημία των ιδιωτών.

Ειδικότερα, «περιβαλλοντική ζημία» εννοείται η ζημία:

1) προστατευόμενων ειδών και φυσικών οικοτόπων,
2) των υδάτων,
3) του εδάφους.

Η οδηγία δεν καλύπτει περιβαλλοντική ζημία ή απειλή τέτοιας ζημίας που οφείλεται σε:

• ένοπλη σύγκρουση, εχθροπραξίες, εμφύλιο πόλεμο ή εξέγερση.?
• ανωτέρα βία, δηλαδή φυσικό φαινόμενο εξαιρετικού, αναπότρεπτου και ακατανίκητου χαρακτήρα.
• ρύπανση διάχυτου χαρακτήρα, εκτός εάν είναι δυνατόν να αποδειχθεί η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων φορέων εκμετάλλευσης.
• δραστηριότητες ο κύριος σκοπός των οποίων είναι η εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή της διεθνούς ασφάλειας ή ο μόνος σκοπός των οποίων είναι η προστασία από φυσικές καταστροφές.
• συμβάν, η ευθύνη ή η αποζημίωση για το οποίο εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής διεθνούς σύμβασης για ρύπανση από πετρέλαιο ή από μεταφορά επικίνδυνων ουσιών που ισχύει στο κράτος-μέλος.
• πυρηνικούς κινδύνους ή δραστηριότητες που καλύπτονται από τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας ή για τις οποίες η ευθύνη ή η αποζημίωση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής ειδικών διεθνών ρυθμίσεων για τα πυρηνικά.

Υπόχρεοι της ευθύνης, δηλαδή ρυπαίνοντες, είναι ο φορέας της εκμετάλλευσης που προξένησε την περιβαλλοντική ζημία, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων/παραγωγών που έχουν μεταβιβάσει την άδεια για ένα επικίνδυνο περιβαλλοντικά προϊόν (όπως μητρικές Εταιρείες που ελέγχουν τις δραστηριότητες των θυγατρικών τους).

Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό είναι πως η περιβαλλοντική ευθύνη από τις επαγγελματικές δραστηριότητες που έχουν χαρακτηριστεί με άμεση ή έμμεση αναφορά στην κοινοτική νομοθεσία ως συνεπαγόμενες άμεσους ή πιθανούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον, είναι αντικειμενική. Εξαρτάται, δηλαδή, αποκλειστικά από την επέλευση του αποτελέσματος, χωρίς να εξετάζεται η υπαιτιότητα του δράστη ή όχι.

Με βάση τα παραπάνω (και παρόλο που δεν έχει προβλεφθεί η υποχρεωτική ασφάλιση της περιβαλλοντικής ευθύνης), το αίτημα ασφάλισης περιβαλλοντικής ευθύνης Α.Π.Ε. από τους υποψήφιους επενδυτές θα είναι ισχυρό. Όχι μόνο γιατί θα είναι απαίτηση των χρηματοδοτών του έργου, αλλά και γιατί ο κίνδυνος είναι υψηλός και πέραν των οικονομικών δυνατοτήτων των Εταιρειών κατασκευής και εκμετάλλευσης. Οι risk managers, εξάλλου, εξετάζουν τις συνέπειες των ζημιών στο περιβάλλον, ως μείζον περιστατικό.
Το ασφαλιστικό προϊόν υπάρχει ήδη, είτε σαν παράρτημα των συμβολαίων Γενικής Αστικής Ευθύνης είτε σαν αυτόνομο (stand alone) συμβόλαιο.

Ο κίνδυνος

Η κατασκευή και λειτουργία των Α.Π.Ε., λοιπόν, μπορεί να δημιουργήσουν περιβαλλοντικές ζημιές που θα είναι, προφανώς, πολύ πιο σημαντικές σε περίπτωση που ο χώρος εγκατάστασης και λειτουργίας τους είναι μια προστατευμένη περιοχή NATURA.

Ας εξετάσουμε κατ’ αρχάς τον κίνδυνο.
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν τέτοιες αλλαγές στο περιβάλλον, με τη μορφή ρύπανσης και διαταραχής, που οδηγούν συχνά σε εκτεταμένες βλάβες στους ζωντανούς οργανισμούς στη βιόσφαιρα. Το αποτέλεσμα είναι η διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας, μια αυξανόμενη απειλή για ολόκληρο το σύστημα υποστήριξης της ζωής, που αντιμετωπίζει γρήγορα την εξαφάνιση.

Οι ανεμογεννήτριες και οι ηλιακοί συλλέκτες ενέχουν κινδύνους μεσαίου επιπέδου για τη φύση, σύμφωνα με το BirdLife Europe (2011). Οι θάνατοι πουλιών και νυχτερίδων που προκαλούνται από ανεμογεννήτριες είναι ευρέως γνωστοί. Άλλες σημαντικές επιπτώσεις της ενεργειακής υποδομής περιλαμβάνουν την καταστροφή των φωλιών που μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στη συμπεριφορά των ζώων, όπως μόνιμη ή προσωρινή μετανάστευση, κ.λπ.

Οι ζημιές περιβαλλοντικής ευθύνης μπορεί να είναι ή να προέρχονται από:

• Απαιτήσεις ύστερα από ομαδικές αγωγές από οικολογικές και περιβαλλοντολογικές οργανώσεις καταναλωτών και ΜΚΟ.
• Υπέρβαση αποδεκτών ορίων όχλησης (π.χ. θορύβου από την κίνηση των πτερύγων).
• Ερείπια (μπάζα) που περιέχουν επικίνδυνα υλικά.
• Αποθήκευση επικίνδυνων χημικών, όπως PCE (υπερχλωροαιθυλένιο), φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς χώρους, κ.λπ.
• Ανεπαρκή φύλαξη επικίνδυνων υλικών, αποβλήτων και χώρων επεξεργασίας, καθώς και χώρων φόρτωσης/εκφόρτωσης.
• Μόλυβδο, αμίαντο, πολυχλωριωμένες διφαινόλες (PCB) και ραδιενεργά υλικά.
• Απορροή μολυσμένων επιφανειακών υδάτων.
• Διαρροή υπόγειων ή υπέργειων δεξαμενών αποθήκευσης ή σωληνώσεων επικίνδυνων υγρών.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, ότι περιοχές NATURA έχουμε και στη θάλασσα. Κατά συνέπεια, πρέπει να συνυπολογίσουμε και τους αντίστοιχους περιβαλλοντικούς κινδύνους.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τη διαφυγή ή απόρριψη πετρελαίου από υπεράκτιες εγκαταστάσεις (πηγάδια, μονάδες γεώτρησης, πλατφόρμες, υπεράκτια συστήματα αποθήκευσης/φόρτωσης και αγωγοί), που χρησιμοποιούνται σε σχέση με την έρευνα και παραγωγή πετρελαίου ή φυσικού αερίου.

Η ασφάλιση

Με αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι υποψήφιοι επενδυτές αναλύουν επαρκώς τις περιβαλλοντικές απειλές τους στρεφόμενοι στην πιο αποτελεσματική μέθοδο μεταφοράς αυτού του κινδύνου: την ασφάλιση.

Κατ’ αρχάς, πρέπει να σημειωθεί ότι αναφερόμαστε κυρίως σε ζημιές που προέρχονται από ατυχηματική αιτία, αλλά τελευταία υπάρχει πίεση προς τους ασφαλιστές και αίτημα για κάλυψη από ζημιές που συντελούνται βαθμιαία.

Ως αποτέλεσμα αυτού, οι όροι και οι τιμές στις οποίες προσφέρονται οι καλύψεις γίνονται όλο και πιο ανταγωνιστικά. Προσοχή, όμως: οι ενδιαφερόμενοι ασφαλιστές είναι λίγοι και σε περίπτωση κακών αποτελεσμάτων, σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, μειώνεται η προσφορά κάλυψης, άρα περιορίζεται το εύρος της και αυξάνεται το κόστος (ασφάλιστρα, απαλλαγές). Είναι μεγάλης σημασίας, λοιπόν, η κάλυψη που παρέχεται να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες ενός έργου.

Τα προσφερόμενα ασφαλιστικά προγράμματα καλύπτουν την αποκατάσταση ζημιών στο περιβάλλον λόγω της ρύπανσης από την κατασκευή και/ή λειτουργία των ΑΠΕ. Επιπλέον, καλύπτουν τα έξοδα πρόληψης.

Συγκεκριμένα, καλύπτουν:
• Ζημιές στο περιβάλλον λόγω ρύπανσης που προκαλείται από τον ασφαλισμένο.
• Ζημίες τρίτων λόγω ρύπανσης που προκαλείται από τον ασφαλισμένο.
• Ίδια ζημιά λόγω ρύπανσης.
• Τραυματισμούς τρίτων, υλικές ζημιές και οικονομικές ζημιές λόγω ρύπανσης.
• Τέλη νομικών υπηρεσιών του ασφαλισμένου.
• Κόστος έκτακτης ανάγκης για την πρόληψη και/ή τον μετριασμό ζημίας από τη ρύπανση, ακόμη και πριν προκύψουν τέτοιες ζημιές.
Επισημαίνουμε ότι τα ασφαλιστήρια συμβόλαια περιβαλλοντικής ευθύνης δεν καλύπτουν ζημιές σε περιβαλλοντικά μέσα (όπως, αέρας, νερό, έδαφος) ή αξιώσεις που βασίζονται στην παραβίαση των κανόνων δημοσίου δικαίου.
Παράλληλα, με χωριστό συμβόλαιο μπορούν να καλυφθούν λάθη και παραλείψεις περιβαλλοντικών συμβούλων.
Ακόμη, μπορεί να θεωρηθεί ότι η όποια βλάβη που διαπράττεται από μια εταιρεία, έχει διαπραχθεί με τη συγκατάθεση ή οφείλεται σε οποιαδήποτε αμέλεια εκ μέρους οποιουδήποτε διευθυντή, οπότε τίθεται θέμα και σχετικής κάλυψης ευθύνης διευθυντών.

Επίλογος

Στη σημερινή αγορά περιβαλλοντικής ασφάλισης, τα διαθέσιμα προγράμματα μπορούν να προσαρμοστούν για την αντιμετώπιση των διαφορετικών αναγκών κάθε πελάτη και να δομηθούν ώστε να ικανοποιούν μια ποικιλία απαιτήσεων και στόχων.

Πιστεύουμε ότι το νέο περιβάλλον θα κάνει, ενδεχομένως, τους ασφαλιστές πιο προσεκτικούς και διστακτικούς στην ανάληψη κινδύνων. Είναι πιθανόν να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα και το κόστος της ασφάλισης, εν όψει του “αγνώστου” πεδίου εφαρμογής.

Ωστόσο, από την εμπειρία μας στην ασφάλιση πλέον των 100 έργων Α.Π.Ε., οι παραπάνω σκέψεις δεν θα μας εμποδίσουν ως επαγγελματίες διαμεσολαβητές και γνώστες του αντικειμένου να αντιμετωπίσουμε τις αντιξοότητες στην τοποθέτηση των σχετικών συμβολαίων, τόσο στην ελληνική όσο και την παγκόσμια αγορά.

Λίγα λόγια για την Globalis Μεσίτες Ασφαλίσεων

Η Globalis Μεσίτες Ασφαλίσεων είναι η πλέον έμπειρη, ανεξάρτητη, Ελληνική Εταιρεία διαμεσολάβησης στην ασφαλιστική τοποθέτηση μεγάλων και ειδικών κινδύνων. Με παρουσία άνω των 40 ετών στην ελληνική ασφαλιστική αγορά, η Globalis έχει καλύψει την κατασκευή και λειτουργία των μεγαλύτερων έργων υποδομής, περιλαμβανομένων των κυρίως οδικών και σιδηροδρομικών αξόνων της χώρας, των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας, διαχείρισης απορριμμάτων κ.ά. Έχοντας ένα εκτενές δίκτυο ασφαλιστικών και αντασφαλιστικών συνεργατών σε όλο τον κόσμο και ευρεία γκάμα προϊόντων και στις ασφαλίσεις ευθυνών, η Globalis αποτελεί ενεργό αρωγό των επιχειρηματιών που επιδιώκουν υγιή ανάπτυξη της δραστηριότητάς τους στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Η Globalis είναι μια οικογενειακή επιχείρηση, η οποία διοικείται από την οικογένεια Γαβρίλη, με τον κ. Αντώνη Γαβρίλη στον ρόλο του Προέδρου Δ.Σ., τον κ. Νικόλαο Γαβρίλη Διευθύνοντα Σύμβουλο και τον κ. Σταύρο Γαβρίλη Οικονομικό Διευθυντή. Ακριβώς λόγω του οικογενειακού προφίλ της, θεωρεί εξαιρετικής σημασίας τη στρατηγική συνεργασία της με τη ΣΟΦΟΣ Α.Ε. , η οποία διέπεται από κοινές αρχές και αξίες στις σχέσεις της με την ασφαλιστική αγορά, τους πελάτες και φυσικά τους συνεργάτες της.