Ψηφιοποίηση vs Kοσμική Στασιμότητα
Αισιόδοξη είναι η οπτική του κ. Michael Menhart, Chief Economist της Munich Re, ο οποίος σε άρθρο του, με τίτλο “Οι ευκαιρίες από την ψηφιοποίηση υπερτερούν των κινδύνων της “κοσμικής στασιμότητας”, που δημοσιεύεται στο Topics, προβλέπει ότι «η παγκόσμια ανάπτυξη θα ξεκινήσει το αργότερο το επόμενο έτος, παρ’ όλους τους κινδύνους από το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον». Θεωρεί, επίσης, ότι δεν πρέπει να παραπλανηθούμε και να πιστέψουμε ότι το σημερινό μακροοικονομικό περιβάλλον και τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια είναι μη αναστρέψιμα.
Ας δούμε το σκεπτικό του…
Η ψηφιοποίηση αλλάζει δραματικά το πρόσωπο της οικονομίας. Είτε πρόκειται για αυτόνομα ρομπότ στη βιομηχανική παραγωγή, είτε για τη διασύνδεση των παραγωγικών διαδικασιών στο Ίντερνετ των πραγμάτων (IoT) είτε για τη χρήση της αυτόνομης οδήγησης οχημάτων –όλες αυτές οι εξελίξεις δύνανται να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στις οικονομίες και τις κοινωνίες.
Ωστόσο, αυτές οι καινοτόμες αλλαγές δεν είναι ορατές σε σημαντικούς οικονομικούς δείκτες, τουλάχιστον όχι ακόμα. Στην πραγματικότητα, το αντίθετο ισχύει αυτή τη στιγμή. Η παραγωγικότητα της εργασίας, που μετράται με βάση το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν ανά ώρα εργασίας, αυξάνεται με βραδύτερους ρυθμούς στις βιομηχανικές χώρες. Η τάση αυτή συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά η μείωση της δυναμικής της παραγωγικότητας έχει επιταχυνθεί από την οικονομική κρίση. Μάλιστα, η παραγωγικότητα στις ΗΠΑ στην πραγματικότητα συρρικνώθηκε κατά το πρώτο εξάμηνο του 2016.
Υπάρχουν πολλές πιθανές αιτίες για αυτό το «παράδοξο της παραγωγικότητας» –από εμφανείς εννοιολογικές αδυναμίες στη μέτρηση του ΑΕΠ μέχρι τις συνέπειες των αλλαγών σε διάφορους τομείς, καθώς νέες (αλλά λιγότερο παραγωγικές) θέσεις εργασίας δημιουργούνται, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Αλλά οι φόβοι σχετικά με τη συνεχιζόμενη αδύναμη οικονομική ανάπτυξη και τις συνέπειές της για την πολιτική, την κοινωνία και τις χρηματοπιστωτικές αγορές αυξάνονται, και στην απόπειρα αιτιολόγησής της περιλαμβάνεται η πολυσυζητημένη από τους οικονομολόγους θεωρία της «κοσμικής στασιμότητας». Ένας δείκτης είναι τα επίμονα χαμηλά ποσοστά επενδύσεων στις βιομηχανικές χώρες, από την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Ενώ η αναλογία των επενδύσεων προς το ΑΕΠ ήταν 23%, κατά μέσο όρο, κατά τα έτη 1999 έως 2008, από το 2010 είναι, κατά μέσο όρο, μόνο στο 21%.
Αν η θεωρία της κοσμικής στασιμότητας αποδεικνύεται ότι είναι σωστή, και είμαστε πράγματι στο χείλος της μεγαλύτερης περιόδου ασθενούς οικονομικής ανάπτυξης, τότε οι προοπτικές για τα επιτόκια –αμφοτέρων, των βασικών επιτοκίων και των αποδόσεων των μακροπρόθεσμων ομολόγων– είναι μάλλον ζοφερές. Αυτή είναι η άποψη μερικών οικονομολόγων και των κεντρικών τραπεζιτών, συμπεριλαμβανομένου του Jerome Powell της Federal Reserve. Αλλά τέτοιου είδους σενάρια είναι καθ’ όλα σημαντικά;
Είμαι πεπεισμένος ότι ανησυχούμε πάρα πολύ και προσδίδουμε υπερβολική σημασία στις τρέχουσες αδυναμίες της παραγωγικότητας. Σε προηγούμενες περιόδους μεγάλης οικονομικής αλλαγής, οι θετικές επιπτώσεις των βιομηχανικών επαναστάσεων δεν ήταν, επίσης, άμεσα σαφείς. Συχνά είχαν ως επί το πλείστον αρνητικές επιπτώσεις και προέκυπταν ανησυχίες που εφιστούσαν την άμεση προσοχή για τις κοινωνικές συνέπειες –όπως συνέβη με την κατάρρευση ολόκληρων οικονομικών τομέων, που έγιναν ασύμφοροι μετά την εφεύρεση της ατμομηχανής. Ωστόσο, νέοι τομείς της οικονομίας θα εξελιχθούν μακροπρόθεσμα, και θα δημιουργήσουν πολλές νέες θέσεις εργασίας. Και αυτές με τη σειρά τους θα ενισχύσουν τη δυναμική της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης.
Από τη σημερινή σκοπιά, αυτό μπορεί να πάρει κάποιο χρόνο, πριν η τρέχουσα ψηφιακή επανάσταση φτάσει σε κάθε άκρη των παραγωγικών διαδικασιών και ροών εργασίας. Ακόμη και το πρώτο κύμα της μηχανογράφησης στη δεκαετία του 1980 πήρε κάποιο χρόνο, για να δημιουργήσει αισθητή αύξηση της παραγωγικότητας. Ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Robert Solow είπε το 1987: «Μπορείτε να δείτε την εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών παντού, αλλά κυρίως στις στατιστικές παραγωγικότητας». Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στις ΗΠΑ ήταν, κατά μέσο όρο, μόλις 1,3% ετησίως μεταξύ του 1986 και του 1995, αλλά αυξήθηκε σε 2,5% κατά τα επόμενα δέκα χρόνια.
Αλλά αυτή η νοοτροπία δεν βοηθά σε σύντομο χρονικό διάστημα. Πρέπει να συνεχίσουμε με το σκεπτικό ότι, παρ’ όλους τους κινδύνους από το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, η σταδιακή οικονομική ανάκαμψη θα συνεχιστεί. Αναμένω ότι η παγκόσμια ανάπτυξη θα ξεκινήσει το αργότερο το επόμενο έτος. Αυτό θα προετοιμάσει το έδαφος για μια μετρημένη αύξηση του πληθωρισμού, και επομένως και για τα επιτόκια. Και όταν οι θετικές επιπτώσεις της ψηφιακής επανάστασης αρχίσουν να εμφανίζονται σε οικονομικούς δείκτες –πέντε έως δέκα χρόνια είναι μια ρεαλιστική προοπτική–, αυτές επιπλέον θα ενισχύσουν την ανάπτυξη και θα παράσχουν επίσης μια αισθητή ώθηση για την εξομάλυνση των επιτοκίων. Εμείς δεν πρέπει να παραπλανηθούμε και να πιστέψουμε ότι το σημερινό μακροοικονομικό περιβάλλον και τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια είναι μη αναστρέψιμα.
