Σώζοντας ζωές με τη βοήθεια της νοημοσύνης σμήνους*

Τα κοινωνικά δίκτυα πολύτιμο εργαλείο στη διαχείριση καταστροφών

Το πόσο γρήγορα μπορεί να φτάσει βοήθεια σε μία περιοχή που έχει πληγεί από καταστροφή μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Η δυνατότητα αξιοποίησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, για άντληση πληροφοριών από τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων στο σημείο ενδιαφέροντος, ανοίγει εντελώς νέες δυνατότητες για τη διαχείριση κρίσεων και καταστροφών. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα πολλά αναπάντητα πρακτικά ερωτήματα.

Σε περίπτωση κυκλώνα, πλημμύρας ή σεισμού, οι πληγέντες βασίζονται στην άμεση παροχή βοήθειας.  Οι επιζώντες πρέπει να διασωθούν, οι τραυματίες πρέπει να λάβουν άμεσα ιατρική φροντίδα, ενώ ζωτικές προμήθειες, όπως πόσιμο νερό, τρόφιμα και καταλύματα έκτακτης ανάγκης, πρέπει να μεταφερθούν στην πληγείσα περιοχή. Τα σωστικά συνεργεία βρίσκονται πάντα αντιμέτωπα με τα ίδια ερωτήματα: Πού έγιναν οι μεγαλύτερες ζημιές; Ποιος επλήγη; Πώς μπορώ να φτάσω σε ορισμένες περιοχές; Ποιες είναι οι βασικές ελλείψεις; Και τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό: Πώς είναι το ηθικό του πληθυσμού;

Η διάδοση των κοινωνικών δικτύων και η διαθεσιμότητα online χαρτών προσφέρουν πλέον εντελώς νέους τρόπους να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά. Εξάλλου, τι πιο λογικό από το να αξιοποιείς τη γνώση του τοπικού πληθυσμού για να εστιάσεις τη βοήθεια εκεί ακριβώς που χρειάζεται. Εντούτοις, αυτό προϋποθέτει ότι υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στη νοημοσύνη της μάζας. Οι συνθήκες για να γίνει αυτό δεν ήταν ποτέ καλύτερες: υπάρχουν περίπου επτά δισεκατομμύρια κινητά τηλέφωνα στον κόσμο. Ακόμα και σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, εννέα στους δέκα έχουν κινητό τηλέφωνο. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμα και στις πλέον απομακρυσμένες περιοχές, οι άνθρωποι μπορούν να στέλνουν ειδήσεις για ασυνήθιστα συμβάντα, να μοιράζονται φωτογραφίες και να μεταδίδουν αναφορές προόδου.

Φυσικά, τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας μπορεί να καταρρεύσουν σε περίπτωση μεγάλης καταστροφής.  Όμως, σε πάρα πολλές φυσικές καταστροφές τα τελευταία χρόνια, τα κινητά τηλέφωνα αποδείχθηκαν πολύτιμα, ακόμα και σε περιοχές όπου το δίκτυο είχε καταρρεύσει. Τα σχέδια της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Επιτροπής Επικοινωνιών για την ταχεία ανάπτυξη, σε έκτακτη ανάγκη, ενός λειτουργούντος δικτύου τηλεπικοινωνιών χρησιμοποιώντας μπαλόνια ηλίου ή μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), παραμένει, επί του παρόντος, ένα όραμα για το μέλλον. Η επικοινωνία κινητής τηλεφωνίας και ίντερνετ θα μπορούσε αν αποκατασταθεί εντός λίγων ωρών με αερομεταφερόμενους σταθμούς.

Η «Αποστολή 4636» σώζει ζωές
Η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλη κλίμακα πληροφορίες σμήνους ήταν μετά τον σεισμό στην Αϊτή, το 2010. Αναρτήσεις σε πραγματικό χρόνο παρείχαν στις οργανώσεις αρωγής πολύτιμες πληροφορίες για την εκτίμηση της κατάστασης. Λίγο μετά από τον σεισμό, ξεκίνησε το έργο «Αποστολή 4636». Οι πληγέντες μπορούσαν να στείλουν δωρεάν sms στο 4636. Μετά από μόλις μία εβδομάδα, η Αποστολή 4636 λάμβανε ήδη περισσότερα από 1.000 sms την ημέρα, ενώ συνολικά έλαβε περισσότερα από 80.000 μηνύματα.

Τα μηνύματα αξιολογούνταν από εθελοντές που μιλούσαν τη γλώσσα σε ολόκληρο τον κόσμο, μέσω μιας online micro-tasking πλατφόρμας. Και ενώ η αρχική ιδέα αφορούσε τη συγκέντρωση αναφορών σχετικά με αγνοούμενους, ώστε να διευκολύνονται οι στοχευμένες αναζητήσεις, το δίκτυο άρχισε γρήγορα να χρησιμοποιείται για τη διαχείριση αιτημάτων για βοήθεια, την παροχή πληροφόρησης για ιατρικά επείγοντα περιστατικά και την παροχή υποστήριξης logistics σε νοσοκομεία. Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που συγκέντρωναν, οι ομάδες υποστήριξης ήταν σε θέση να εστιάζουν συστηματικά στις χειρότερα πληγείσες περιοχές και να παρέχουν βοήθεια στους ανθρώπους εκεί.

Οι τεράστιες δυνατότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε περίπτωση καταστροφής αποκαλύφθηκαν πλήρως δύο χρόνια αργότερα, με τον Τυφώνα Σάντυ. Όταν, τον Οκτώβριο του 2012, ο τυφώνας έφτασε στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ, η κίνηση δεδομένων στο ίντερνετ διπλασιάστηκε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μέσα στις πρώτες 24 ώρες, ένα εκατομμύριο σύντομα μηνύματα αναρτήθηκαν στο Twitter με θέμα τον τυφώνα, το Facebook γέμισε αναρτήσεις σχετικές με τον Σάντυ, ενώ κάθε δευτερόλεπτο ανέβαιναν στο Instagram δέκα φωτογραφίες σχετικές με τον τυφώνα. Περιττό να αναφέρουμε ότι τα κανονικά μέσα επικοινωνίας διαχείρισης της κρίσης μέσω τηλεφώνου, ραδιοφώνου και τηλεόρασης δεν ήταν σε θέση να αντεπεξέλθουν. Οι πληγέντες αλλά και οι διασώστες χρησιμοποιούσαν το τηλέφωνο, αλλά η κλήση τους είτε δεν έφτανε ποτέ στο κέντρο επιχειρήσεων, είτε έφτανε καθυστερημένα. Από την άλλη, η πληροφόρηση από τις αρχές αφορούσε γενικά τη συνολική κατάσταση στην πληγείσα περιοχή ή σε συγκεκριμένες υποπεριοχές, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα άντλησης συμπερασμάτων αναφορικά με την κατάσταση σε συγκεκριμένες τοποθεσίες.  

Πολύπλοκη επεξεργασία δεδομένων
Πώς, όμως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά η εμπειρία του κοινού που μεταδίδεται μέσα από τα διάφορα κανάλια κοινωνικής δικτύωσης, ώστε να εντοπιστεί η σημαντική πληροφορία και να αναγνωριστούν τάσεις; Είναι ξεκάθαρο ότι η χειροκίνητη ανάλυση των δεδομένων, όπως στην περίπτωση της «Αποστολής 4636» στην Αϊτή, είναι πολύ χρονοβόρα και εντάσεως εργασίας δουλειά. Για τον λόγο αυτόν, ερευνητές ανά τον κόσμο εργάζονται ώστε να προσαρμόσουν τα συστήματα, για να παίρνουν αυτόματα τις βασικές πληροφορίες.

Αυτό που απαιτείται είναι μία πλατφόρμα που να μπορεί να συνοψίζει τους όγκους δεδομένων και στη συνέχεια να τα παρέχει στις αρχές ή σε μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) με έναν σαφή και οργανωμένο τρόπο.

Μία υποσχόμενη προσέγγιση είναι η οπτική ανάλυση, με την οποία τα δεδομένα αναλύονται και διαρθρώνονται χρησιμοποιώντας ειδικά προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σχηματίζοντας απλά μία νοερή εικόνα των ροών μηνυμάτων, αποκτούμε μια πιο συγκεκριμένη εικόνα της επί τόπου κατάστασης: Από πού στέλνονται συχνότερα tweets και με ποια θέματα; Υπάρχουν προάστια ή δρόμοι που έχουν πληγεί ιδιαίτερα πολύ; Πού χρειάζονται επειγόντως μέτρα υποστήριξης; Εντούτοις, για να διασφαλίζονται αξιόπιστα αποτελέσματα, θα πρέπει τα μηνύματα να έχουν γεω-σήμανση (geotag). Τα geotags περιλαμβάνουν πληροφορίες για τη θέση από την οποία αποστέλλεται κάθε μήνυμα. Εδώ μπορεί να παρουσιαστεί ένα πρόβλημα, καθώς, για λόγους προστασίας δεδομένων, δεν έχουν όλοι οι χρήστες ενεργοποιημένη αυτή τη λειτουργικότητα στα μηνύματά τους.

Πολύτιμη βοήθεια από τους online χάρτες
Ένα άλλο πρόβλημα που προκύπτει είναι η χαρτογράφηση της κρίσης για την προετοιμασία των χαρτών καταστροφής χρησιμοποιώντας τη νοημοσύνη σμήνους. Με την προσέγγιση αυτή, που είναι γνωστή ως VGI (Volunteered Geographic Information – Εθελοντική Γεωγραφική Πληροφορία), οι πληροφορίες αναφορικά με την επί τόπου κατάσταση συλλέγονται με δομημένο τρόπο και στη συνέχεια εισάγονται σε εφαρμογές web.

Μία από αυτές είναι η πλατφόρμα ανοικτού κώδικα Ushahidi, που αναπτύχθηκε στην Κένυα το 2007 και δίνει τη δυνατότητα τόσο στους πληγέντες σε μία περιοχή κρίσης όσο και στις ανθρωπιστικές οργανώσεις να αναφέρουν συμβάντα σχετικά με την κρίση. Χρησιμοποιώντας sms, e-mail ή ειδικές web φόρμες, ο καθένας μπορεί να μοιραστεί τοπικές πληροφορίες αναφορικά με κατεστραμμένα κτήρια, κενά στην παροχή βοήθειας και συναφή στοιχεία. Στη συνέχεια, μία ομάδα εθελοντών προσδιορίζει τις συντεταγμένες GPS των αναφερομένων συμβάντων και ελέγχει την αξιοπιστία των πληροφοριών. Μεταφέροντας όλες αυτές τις πληροφορίες σε ένα χάρτη, δημιουργείται μία συνολική επισκόπηση, που βοηθάει σημαντικά στην εκτίμηση της κατάστασης στην πληγείσα περιοχή.

Το Crisis Response Project της Google, που στήθηκε μετά τον τυφώνα Κατρίνα που έπληξε τις ΗΠΑ, λειτουργεί με τρόπο παρόμοιο του Ushahidi. Ο Χάρτης Κρίσης της Google βασίζεται επίσης σε πληροφορίες που λαμβάνονται μέσω πληθοπορισμού (crowdsourcing), απευθύνεται όμως περισσότερο σε αυτούς που αναζητούν βοήθεια, παρά στους παρόχους βοήθειας. Οι πρώτοι μπορούν να βρουν πληροφορίες για τις ζώνες εκκένωσης, τα νοσοκομεία και τα αστυνομικά τμήματα. Η Google διαθέτει, επίσης, μία ειδική βάση δεδομένων, που διευκολύνει τη διεξαγωγή στοχευμένων αναζητήσεων για αγνοούμενους.

Στις Φιλιππίνες, η χαρτογράφηση αποδείχθηκε σωτήριο εργαλείο, τόσο πριν όσο και μετά τον τυφώνα Χαϊάν. Οι πολίτες μπορούσαν να παρακολουθούν επακριβώς και σε υψηλή ανάλυση την πιθανή πορεία του κυκλώνα και να καθορίσουν ποιες περιοχές ήταν σε κίνδυνο. Επίσης, οι χρήστες από τα διάφορα σημεία παρείχαν κρίσιμες πληροφορίες: για παράδειγμα, αν είχαν καταστραφεί γέφυρες, ποιοι δρόμοι δεν ήταν προσπελάσιμοι και ποια νοσοκομεία μπορούσαν ακόμα να δέχονται ασθενείς.

Ομάδα διαχείρισης κρίσης στο διαδίκτυο
Με τη χαρτογράφηση κρίσης για τον τυφώνα Χαϊάν, παρασχέθηκε πολύτιμη βοήθεια από την ομάδα δράσης που ήταν σε ετοιμότητα, ένα δίκτυο με περισσότερους από 1.000 εθελοντές σε πάνω από 70 χώρες. Η ομάδα δράσης είναι σαν μία ομάδα διαχείρισης κρίσης στο διαδίκτυο, η οποία συγκεντρώνεται όταν χρειάζεται. Αναλαμβάνει να “χτενίζει” το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για πληροφορίες μετά από καταστροφές και άλλα συμβάντα.

Στην ομάδα μπορεί να συμμετέχει όποιος έχει έναν υπολογιστή και εγγραφεί στην αρχική σελίδα. Για τους εθελοντές, η ομάδα δράσης λειτουργεί ως ευέλικτο δίκτυο, οργανώνοντας τη δουλειά και κινητοποιώντας τα μέλη του στις προσπάθειές τους.

Η δουλειά της ομάδας δράσης γίνεται ακόμα πιο σημαντική, καθώς καμία οργάνωση αρωγής δεν έχει τους πόρους, ώστε να μπορεί να έχει το δικό της κέντρο έκτακτης ανάγκης. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, ο οποίος έχει θέσει σε εφαρμογή ένα Ψηφιακό Κέντρο Επιχειρήσεων (DigiDOC) από τον Μάρτιο του 2012. Αποτελεί τμήμα του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Καταστροφών του Ερυθρού Σταυρού που βρίσκεται στην Ουάσινγκτον και αξιολογεί νέα που εμφανίζονται σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, αναφορικά με περιοχές καταστροφών.

Στη διάρκεια του τυφώνα Σάντυ αλλά και στις εβδομάδες που ακολούθησαν, παρακολουθήθηκαν περισσότερες από δύο εκατομμύρια αναρτήσεις, ενώ πάνω από 10.000 πήραν ετικέτα και κατηγοριοποιήθηκαν. Ο οργανισμός έχει επίσης αναπτύξει σειρά εφαρμογών, που προειδοποιούν τους πολίτες για τυχόν κινδύνους από δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμούς και ανεμοθύελλες, και ταυτόχρονα παρέχουν κρίσιμες πληροφορίες για καταφύγια, κ.λπ.

Απαιτούνται ενιαίοι κανόνες και πρότυπα
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα κοινωνικά δίκτυα είναι ένα πολύτιμο εργαλείο στη διαχείριση καταστροφών. Καθώς είναι τόσο χρήσιμα για τον γρήγορο προσδιορισμό της έκτασης της ζημιάς, αποκτούν επίσης ολοένα και μεγαλύτερη σημασία για τις ασφαλιστικές εταιρείες. Τα ψηφιακά αυτά εργαλεία, όμως, παρέχουν μόνο μερικές από τις πολλές λειτουργίες που απαιτούνται για περιεκτικές αναφορές κατάστασης. Μέχρι σήμερα, είναι δύσκολη η επεξεργασία του όγκου των πληροφοριών και μηνυμάτων, καθώς δεν υπάρχουν πολλοί κατάλληλοι τρόποι να φιλτραριστούν. Για παράδειγμα, στον σεισμό στην Αϊτή, ο Ushahidi μπόρεσε να εμφανίσει μόλις 3.500 περίπου επιμέρους στοιχεία επάνω στον χάρτη. Ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι η απουσία επιβεβαίωσης των δεδομένων: Είναι σωστές οι πληροφορίες; Περιγράφουν λεπτομερώς την κατάσταση και είναι δυνατή η σύνδεση με συγκεκριμένη τοποθεσία;

Ενιαίοι κανόνες και πρότυπα θα βοηθούσαν ιδιαίτερα για την πλήρη αξιοποίηση του συγκεκριμένου εργαλείου. Αυτό που ενδεχομένως να αποτελέσει εμπόδιο στο συγκεκριμένο πλαίσιο είναι το εύρος των διάφορων πλατφορμών crowdsourcing. Παρόλο που έχουν τον ίδιο στόχο, χρησιμοποιούν διαφορετικές προσεγγίσεις και μηχανισμούς υλοποίησης. Για παράδειγμα, το έργο Humanitarian OpenStreetMap, που ξεκίνησε το 2009, έχει θέσει τον επιπλέον στόχο υποστήριξης μέτρων βοήθειας σε ολόκληρο τον κόσμο, συντονίζοντας την κατάρτιση, παραγωγή και διανομή χαρτών καταστροφών. Το μεγαλύτερο πρόβλημα σε σχέση με τη χρήση πληροφοριών από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παραμένει η απουσία προτύπων για τη συλλογή δεδομένων. Χρειάζεται να αναπτυχθεί ένα κατάλληλο πλαίσιο για τη διευκόλυνση της ροής της πληροφορίας ανάμεσα στις διάφορες πλατφόρμες.

Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό οι αδυναμίες της χαρτογράφησης μιας κρίσης να εξαλειφθούν σε λίγα χρόνια. Για τον συγκεκριμένο σκοπό έχει ήδη δημιουργηθεί ένα φόρουμ που έχει πάρει τη μορφή της ετήσιας Διεθνούς Διάσκεψης για τη Χαρτογράφηση Κρίσεων (ICCM). Από το 2009, εκπρόσωποι κορυφαίων οργανισμών ανάπτυξης και media συναντώνται στη συγκεκριμένη εκδήλωση με εταιρείες τεχνολογίας, προγραμματιστές και επιστήμονες, για να ξεκινήσουν νέα σχέδια και έργα και να προωθήσουν την καινοτομία στον τομέα της ανθρωπιστικής τεχνολογίας. Επιπλέον, σημαντική ώθηση δίνει και το διεθνές δίκτυο χαρτογράφων κρίσεων (Crisis Mapper Net). Αριθμεί πάνω από 7.000 μέλη από 160 και πλέον χώρες και έχει πολύ καλές διασυνδέσεις με περισσότερους από 3.000 διαφορετικούς οργανισμούς, περιλαμβανομένων 400 πανεπιστημίων.

* Σ.Σ. O όρος νοημοσύνη σμήνους (Swarm Intelligence) αναφέρεται στη συλλογική συμπεριφορά, αποκεντρωμένων, αυτό-οργανωμένων συστημάτων, φυσικών ή τεχνητών.
Η γενική ιδέα χρησιμοποιήθηκε σε εργασίες για την τεχνητή νοημοσύνη. Η έκφραση χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Gerardo Beni και  Jing Wang το 1989, στο πλαίσιο των κυψελοειδών ρομποτικών συστημάτων. Τα συστήματα SI αποτελούνται συνήθως από πληθυσμό απλών παραγόντων ή boids που αλληλεπιδρούν τοπικά μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Η έμπνευση συχνά προέρχεται από τη φύση και ειδικά τα βιολογικά συστήματα.
Τα παραδείγματα φυσικών συστημάτων SI περιλαμβάνουν τις αποικίες μυρμηγκιών, τα σμήνη πουλιών, την ποιμενική ζωή, την ανάπτυξη βακτηρίων, την εκπαίδευση των ψαριών και τη μικροβιακή νοημοσύνη. Η εφαρμογή των αρχών του σμήνους σε ρομπότ, ονομάζεται swarm robotics ενώ ο όρος “swarm intelligence” αναφέρεται σε ένα πιο γενικό σετ αλγορίθμων. Ο όρος “Swarm prediction” χρησιμοποιείται στο πλαίσιο πρόβλεψης προβλημάτων.

Πηγή: Munich Re Topics Geo 2014