Καταστροφές από καιρικά φαινόμενα: Ο κίνδυνος είναι εδώ

Όλο και συχνότερα ακούμε από τις τηλεοράσεις προειδοποιήσεις για ακραία καιρικά φαινόμενα που πλήττουν τη χώρα μας. Ακόμα και αν σε μερικές περιπτώσεις η έκφραση χρησιμοποιείται με υπερβολή, γεγονός είναι ότι κάθε χρόνο πολλοί συμπολίτες μας αντιμετωπίζουν μεγάλες και επιζήμιες καταστροφές, τόσο στην προσωπική τους περιουσία όσο και στις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, από την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων. Ο συνδυασμός της συχνότερης εμφάνισης των φαινομένων αυτών με τις χαμηλής ποιότητας υποδομές στη χώρα μας –ή και την έλλειψή τους σε ορισμένες περιπτώσεις– αλλά και την ιδιαίτερα χαμηλή διείσδυση της ασφάλισης περιουσίας, έχουν ως αποτέλεσμα την ανεπανόρθωτη ζημία οικογενειών αλλά και επιχειρήσεων.

Πρόσφατες είναι οι θεομηνίες που έπληξαν τόσο το νησί της Ρόδου όσο και την περιοχή του Άργους.

Ενδεικτικά αναφέρουμε το νησί της Ρόδου, το οποίο επλήγη από σφοδρές βροχοπτώσεις την 22/11/2013 και την 25/11/2013, οι οποίες στοίχισαν τη ζωή σε τέσσερις ανθρώπους και οδήγησαν στην κήρυξη των Δημοτικών Ενοτήτων Καμείρου, Πεταλούδων, Ιαλυσού, Ρόδου, Καλλιθέας, Αφάντου και Αρχαγγέλου σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Ανάλογη θεομηνία, μικρότερης χωρικής εμβέλειας, έπληξε τις ανατολικές ακτές του νησιού την 4η Δεκεμβρίου, με αποτέλεσμα να κηρυχτεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης η Δημοτική Ενότητα Λινδίων.

Σύμφωνα με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Ρόδου, οι θεομηνίες προκάλεσαν σημαντικές ζημιές στις Δημοτικές υποδομές και το οδικό δίκτυο του νησιού, το αρχικό εκτιμώμενο κόστος των οποίων ανέρχεται σε €3.750.000, το οποίο επιμερίζεται ως εξής:

• Δημοτική Ενότητα Ροδίων: €300.000,
• Δημοτική Ενότητα Ιαλυσού:  €500.000,
• Δημοτική Ενότητα Πεταλούδων: €700.000,
• Δημοτική Ενότητα Καμείρου: €250.000,
• Δημοτική Ενότητα Καλλιθέας: €500.000,
• Δημοτική Ενότητα Αφάντου:  €700.000,
• Δημοτική Ενότητα Αρχαγγέλου: €600.000
• Δημοτική Ενότητα Λινδίων:  €200.000.

Στις παραπάνω ζημιές δεν έχουν υπολογιστεί, βεβαίως, αυτές που αφορούν ιδιώτες (σπίτια, επαγγελματικές εγκαταστάσεις, κ.λπ.).

Αυτό που προκύπτει από την ενημερωτική επιστολή που απέστειλε ο Δήμαρχος Ρόδου προς τα Υπουργεία Εσωτερικών και Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου είναι ότι: «οι ζημιές που έχουν γίνει στις υποδομές είναι εκτεταμένες και η ανάγκη για την αποκατάσταση είναι επιτακτική, δεδομένου ότι βρισκόμαστε ήδη στην αρχή του χειμώνα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το νησί της Ρόδου είναι τουριστικό νησί και οι περιοχές που επλήγησαν αποτελούν τουριστικούς προορισμούς, απαιτείται η αποκατάσταση των ζημιών πριν την έναρξη της τουριστικής περιόδου.

Η έκταση και το μέγεθος των ζημιών δεν επιτρέπουν στο Δήμο της Ρόδου με τα οικονομικά του δεδομένα να προβεί στην εξ ιδίων πόρων αποκατάστασή τους. Για αυτό παρακαλούμε να προβείτε στις απαραίτητες ενέργειες, προκειμένου να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες πιστώσεις».

Είναι πλέον προφανές μέσα από την εμπειρία των τελευταίων χρόνων ότι αυτού του είδους τα προβλήματα δεν αφορούν κατ’ αποκλειστικότητα χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, αλλά αγγίζουν με καταστροφικές συνέπειες και τον ελληνικό χώρο.

Με αφορμή τη δυσάρεστη αυτή πραγματικότητα αναδημοσιεύουμε το άρθρο του Dr.-Ing. Wolfgang Kron, με τίτλο “Flooding-There is no such thing as complete protection” που δημοσιεύτηκε στην έκδοση Topics της Munich Re.

Πλημμύρες:  Πλήρης προστασία δεν υπάρχει

Του Dr.-Ing. Wolfgang Kron*

Όχι πάλι. Μόλις 10 χρόνια μετά την «πλημμύρα της εκατονταετίας» τον Αύγουστο του 2002, μεγάλες περιοχές της Γερμανίας πλημμύρισαν για ακόμα μια φορά τον Ιούνιο του 2013. Ποιοι είναι οι παράγοντες που εμπλέκονται σε τόσο σοβαρά καιρικά φαινόμενα; Τι μπορούν να κάνουν το κράτος, τα άτομα αλλά και η ασφαλιστική αγορά, για να αντιμετωπίσουν πλημμύρες τόσο μεγάλης κλίμακας και να περιορίσουν τη ζημιά και τις απώλειες στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο;

Ο υγρός, ζεστός αέρας της Μεσογείου έλκεται με ανατολική κατεύθυνση γύρω από τις  Άλπεις και συναντάται με ψυχρά ρεύματα από τα βόρεια και δυτικά πάνω από την κεντρική Ευρώπη. Αυτό δημιουργεί μεγάλους όγκους σφοδρών βροχοπτώσεων, που επιτείνονται από τις ορογραφικές ανύψωσεις στη βόρεια πλευρά των Άλπεων και τις ανατολικές χαμηλές οροσειρές στην κεντρική Ευρώπη. Οι καιρικές αυτές συνθήκες παρατηρούνται με ανησυχητική συχνότητα την τελευταία εικοσαετία και ήταν η αιτία μιας ακόμα καταστροφικής πλημμύρας στην Κεντρική και Ανατολική Γερμανία τον Ιούνιο του περασμένου έτους.

Η αύξηση των οικισμών κοντά σε ποτάμια σε συνδυασμό με την αύξηση της συσσωρευμένης αξίας στις περιοχές αυτές και την αίσθηση εφησυχασμού που υπήρχε, οδήγησαν σε τεράστια ποσά ζημιών τα τελευταία χρόνια. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η τάση, θα πρέπει να δοθεί προσοχή σε περισσότερα πράγματα από τις επιμέρους πτυχές. Αυτό που χρειάζεται είναι μια στρατηγική πρόληψης που θα συνυπολογίζει όλες τις πλευρές του ζητήματος: από την αποτροπή της πλημμύρας έως την αποφυγή των εν δυνάμει απωλειών.

Η ανεξέλεγκτη οικοδόμηση σε εκτεθειμένες περιοχές αύξησε τη δυναμική απωλειών

Η αύξηση των απωλειών από πλημμύρες οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεγάλη ανάπτυξη παραποτάμιων και παραλίμνιων εκτάσεων, όπου το κέρδος και τα προσωπικά συμφέροντα πήραν το προβάδισμα από την κοινή λογική. Πολλά λάθη έγιναν και γίνονται ακόμα στις κατασκευές αλλά και στο σχεδιασμό αξιοποίησης της γης. Αυτό δεν αφορά μόνο στους ιδιοκτήτες εκτάσεων. εξίσου “ένοχοι” είναι και οι υπεύθυνοι του τομέα χωροταξίας. Οποιοσδήποτε επιθυμεί να χτίσει σε αυτές τις περιοχές θα πρέπει να ενημερώνεται για τους κινδύνους που υπάρχουν, καθώς και για την πιθανότητα άρνησης ασφάλισης της περιουσίας του εκεί. Αν και η Πράξη ελέγχου πλημμυρών, που άρχισε να ισχύει στη Γερμανία από το 2005, περιορίζει αυτές τις δραστηριότητες, δεν μπορεί ωστόσο να τις αποτρέψει εντελώς.

Προκειμένου να αποφευχθεί η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη σε εκτεθειμένες περιοχές, η ευθύνη για τη χρήση της γης πρέπει σαφώς να μετατοπιστεί σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο, όπου μπορούν να παίρνονται αποφάσεις που θα συνυπολογίζουν όλους τους παράγοντες και τους εμπλεκόμενους φορείς. Για κάθε κοινότητα ή κάτοικο που βρίσκεται δίπλα σε ένα ποτάμι μπορεί να προκύψουν οφέλη μέσα από συγκεκριμένα μέτρα, τα οποία όμως δεν θα πρέπει να επιβαρύνουν την κοινωνία στο σύνολό της.

Τεχνικά προστατευτικά μέτρα για την αποφυγή πλημμύρας

Η κύρια προτεραιότητα οποιασδήποτε προληπτικής στρατηγικής είναι να κρατηθούν μακριά τα πλημμυρισμένα ύδατα. Οι πιο αποτελεσματικές λύσεις –αλλά και πιο δύσκολες να εφαρμοστούν– είναι οι μεγάλες λεκάνες συγκράτησης των πλημμυρών και τα μπαζώματα. Αυτά βρίσκονται ακριβώς δίπλα στο ποτάμι και πλημμυρίζουν όταν χρειάζεται, προκειμένου να μειωθεί η κορύφωση της πλημμύρας. Ωστόσο, η κατασκευή μπαζωμάτων έχει συναντήσει τις αντιδράσεις πολλών ιδιοκτητών περιουσίας, όπως για παράδειγμα κοντά στο Δούναβη στην Βαυαρία, όπου οι αρχές προσπαθούν να κατασκευάσουν μπαζώματα εδώ και χρόνια. Ορισμένα μέτρα, όπως οι χώροι διείσδυσης ή η τοπική κατακράτηση έχουν μόνο περιορισμένο αντίκτυπο, όμως πρέπει να κατασκευαστούν. Μειώνοντας έστω και λίγα εκατοστά το ύψος των κυμάτων από τις πλημμύρες, μπορεί να αποτραπεί η υπερχείλιση ενός αναχώματος.

Τα αναχώματα δεν αρκούν

Τα αναχώματα κατασκευάζονται με βάση ένα συμβάν, που, κατά κανόνα, η στατιστική πιθανότητα υπέρβασής του είναι μία φορά στα εκατό χρόνια. Τα αναχώματα καταρρέουν μόνο όταν η ένταση του συμβάντος αυτού ξεπεράσει κατά πολύ τα όρια. Από αυτή την άποψη, οι περιπτώσεις αυτές δεν θεωρούνται στην πραγματικότητα αποτυχία. Σε διάρκεια 100 χρόνων, πλημμύρες συμβαίνουν συχνά σε τοπικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, αν λάβει κανείς υπόψη την ύπαρξη 100 στατιστικά ανεξάρτητων  υδάτινων ρευμάτων, είναι λογικό να αναμένουμε μια πλημμύρα να συμβεί σε μία από αυτές τις περιοχές μία φορά το χρόνο κατά μέσο όρο. Ωστόσο, το 2013, μια πολύ μεγάλη περιοχή επλήγη από τις πλημμύρες, οδηγώντας έτσι στην καταστροφή.

Στο μέλλον, θα πρέπει να σκεφτούμε περισσότερο την ενσωμάτωση υπερχειλιστών στα αναχώματα του ποταμού –όπως αυτά διαμορφώθηκαν στα φράγματα. Αυτό θα σήμαινε ότι σε περίπτωση υπέρβασης της ικανότητας εκκένωσης, ορισμένες περιοχές χαμηλότερης κρισιμότητας θα μπορούσαν να πλημμυρίσουν σκόπιμα.

Μέτρα Πρόληψης

Οι πιο σημαντικοί παράγοντες για την ελαχιστοποίηση των απωλειών είναι η βέλτιστη προετοιμασία για καταστροφικές καταστάσεις και η επαγγελματική διαχείριση της καταστροφής. Αυτό περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και αποτελεσματική στρατηγική συναγερμού –και τα δύο αποτελούν κυβερνητικές ευθύνες. Η συνειδητοποίηση των κινδύνων σε όλα τα επίπεδα είναι το κλειδί για την καλύτερη πρόληψη των καταστροφών. Ο ασφαλιστικός κλάδος παίζει σημαντικό ρόλο εδώ, παρέχοντας σαφείς εκτιμήσεις του κινδύνου.

Χειρισμός πολύτιμων αντικειμένων

Και τα ίδια τα θύματα πλημμύρας μπορούν να μετριάσουν τις απώλειες, χτίζοντας καταλλήλως, διαχειριζόμενοι την εκτεθειμένη τους περιουσία, όντας προετοιμασμένοι για επείγοντα περιστατικά, αλλά και αναλαμβάνοντας δράση σε περίπτωση έλευσης του κινδύνου.

Ποτέ άλλοτε οι άνθρωποι δεν είχαν στην κατοχή τους τόσο πολύτιμα αλλά και ευαίσθητα αγαθά. Ενώ στο παρελθόν το κάρβουνο, τα ξύλα και άλλες προμήθειες αποθηκεύονταν στα υπόγεια, τώρα αυτοί οι χώροι  φιλοξενούν δωμάτια δραστηριοτήτων, γυμναστικής αλλά και εξοπλισμούς κεντρικής θέρμανσης. Τα υπόγεια σχετικά μεγάλων συγκροτημάτων κατοικιών ή εμπορικών κτηρίων συχνά περιέχουν κεντρικά συστήματα ελέγχου, χώρους αποθήκευσης ή ακόμη και κέντρα υπολογιστών. Μόνιμα ή ακόμη και προσωρινά διαρθρωτικά μέτρα και οι κατάλληλες αντιδράσεις και λύσεις για τον κίνδυνο της πλημμύρας μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία αυτών των πολύτιμων αντικειμένων από βλάβες.

Επιμερίζοντας τον κίνδυνο πλημμύρας

Πάντοτε θα υπάρχουν σοβαρές καταστροφές από καιρικά φαινόμενα και δεν είναι δυνατόν να προστατευτούμε απολύτως από αυτές. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε, προκειμένου να μειώσουμε τις απώλειες από πλημμύρες. Το να βασιζόμαστε απλώς σε φράγματα, συστήματα πρώιμης προειδοποίησης και ασφαλιστήρια συμβόλαια δεν είναι αρκετό. Μόνο ο συνδυασμός μέτρων που θα υποστηρίζονται από κυβερνήσεις, κατοίκους και ασφαλιστικές εταιρείες μπορούν να μειώσουν αποτελεσματικά τον κίνδυνο.

Η λήψη κατάλληλων προφυλάξεων αυξάνει την ασφαλισιμότητα

Οι πλημμύρες θα εξακολουθήσουν να είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος και οι ασφαλιστές μπορούν να τον καλύψουν. Σχεδόν το 99% των κτηρίων στη Γερμανία μπορούν να ασφαλιστούν για πλημμύρα. Ακόμα και στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο, οι απαλλαγές και τα προληπτικά μέτρα μπορούν να κάνουν εφικτή την ασφάλιση. Όμως, η λήψη προληπτικών μέτρων παραμένει ο καθοριστικός παράγοντας για την ελαχιστοποίηση των απωλειών, ακόμα και για αυτούς που είναι ήδη ασφαλισμένοι.

Στόχος, λοιπόν, της ασφαλιστικής βιομηχανίας είναι να αυξήσει την κινητοποίηση και να προτρέψει τους ασφαλισμένους σε αυτή την κατεύθυνση. Για να το πετύχουν αυτό οι ασφαλιστές, πρέπει να εστιάσουν στην ενημέρωση του κοινού και να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση ως προς τους κινδύνους που υπάρχουν.  Όπως αναφέρθηκε, δεν υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί ολοκληρωτικά ο κίνδυνος πλημμύρας. Ακόμα και αν ληφθούν όλα τα προληπτικά μέτρα, αυτός ο κίνδυνος πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται υπόψη και να υπολογίζεται. Ίσως θα πρέπει οι άνθρωποι σε ορισμένες περιοχές να μάθουν να ζουν με αυτόν, αλλά η λήψη κατάλληλων μέτρων σε συνδυασμό με την ασφαλιστική κάλυψη μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις καταστροφικές συνέπειες.

*Ο Dr.-Ing. Wolfgang Kron είναι επικεφαλής του τμήματος Υδρολογικών Κινδύνων του Geo Risks Research της Munich Re και υπεύθυνος για όλα τα θέματα που αφορούν το “νερό ως φυσικό κίνδυνο”.

Διαβάστε, επίσης, τα στατιστικά στοιχεία, που δημοσίευσε η Munich Re για τις φυσικές καταστροφές που συντελέστηκαν παγκοσμίως κατά το 2013 (πατήστε εδώ).

Συμπερασματικά, λοιπόν, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το πλέον σημαντικό, που ανέδειξαν πολλά από τα καταστροφικά συμβάντα του 2013, και ειδικότερα οι πλημμύρες στην Ευρώπη, ήταν ότι οι προειδοποιήσεις και τα μέτρα πρόληψης μπορούν να περιορίσουν τις επιπτώσεις από τις φυσικές καταστροφές. Την ίδια στιγμή, συμβάντα όπως αυτά στις Φιλιππίνες, κατέδειξαν την επείγουσα ανάγκη να γίνουν περισσότερα στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες χώρες, ώστε να προστατευτούν καλύτερα οι άνθρωποι εκεί. Η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει σταθερότερα κτήρια, εγκαταστάσεις προστασίας και προγράμματα ασφάλισης –και με κρατική υποστήριξη–, ώστε να παρέχεται σε αυτούς που πλήττονται οικονομική βοήθεια μετά από μια καταστροφή. Ταυτόχρονα, όμως, και καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα συνεχίζονται και το 2014 σε όλον τον πλανήτη, η ανθρώπινη κοινότητα θα πρέπει να κάνει τη σκληρή αυτοκριτική της, προκειμένου να δει σε ποιο βαθμό οι δραστηριότητές της είναι υπεύθυνες για κάποιες από αυτές τις καταστροφές. Αλλά αυτό είναι άλλο ένα, επίσης, μεγάλο θέμα.